Dawność wiary w zamieszkiwanie Trójcy

Wprowadzenie

   Niedawno pojawił się pogląd, że jest w ludziach jakaś „nowa obecność” Trójcy Świętej i że ta obecność jest zjawiskiem współczesnym, które uskuteczniło się w późnym XIX wieku. Według tego poglądu, aż do XIX wieku nie ma wśród chrześcijan wzmianki o zamieszkiwaniu Trójcy.
   Obecna praca ma na celu wykazać, że stanowisko takie nie jest prawdziwe i że wiara w zamieszkiwanie Trójcy Świętej w człowieku była już obecna w Kościele katolickim od samego początku. Nie jest celem tej pracy kogoś potępić, a jedynie ukazać prawdę w tej sprawie, aby powstrzymać rozprzestrzenianie się tego drobnego, historycznego błędu.

O wyrażeniu „nowa obecność”

   Przede wszystkim nie możemy mówić o „nowej obecności” Boga, ponieważ On Sam jest niezmienny w Swojej istocie. Możemy jednak mówić o pewnej „nowej obecności” Jezusa, kiedy był On Człowiekiem na ziemi i zmartwychwstał. Jakkolwiek tego samego określenia nie można odnieść do wszystkich Osób Trójcy Świętej inaczej jak przez alegorię. W ten sposób właściwym byłoby raczej mówić o „nowym działaniu” Boga lub „nowym działaniu” Trójcy Świętej. Wydaje się zatem, że owo określenie „nowa obecność” może być przyjęte jedynie alegorycznie.

Ślady nauki o zamieszkiwaniu Trójcy Świętej w Piśmie Świętym

   Co do samej prawdy o zamieszkiwaniu Trójcy w człowieku, to została ona wyrażona już na samym początku przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, kiedy powiedział: „Jeśli Mnie kto miłuje, będzie zachowywał moją naukę, a Ojciec mój umiłuje go i przyjdziemy do niego, i mieszkanie u niego uczynimy” (J 14,23). A ponieważ Ojciec i Syn są zawsze z Duchem Świętym, pewnym jest, że uczynią Oni mieszkanie razem z Duchem Świętym, tak jak o zamieszkiwaniu Boga świadczy tymi słowy w swoim liście Jan: „Przykazanie zaś Jego jest takie, abyśmy wierzyli w imię Jego Syna, Jezusa Chrystusa, i miłowali się wzajemnie tak, jak nam nakazał. Kto wypełnia Jego przykazania, trwa w Bogu, a Bóg w nim; a to, że trwa On w nas, poznajemy po Duchu, którego nam dał” (1 J 3,23-24). Duch więc jest już obecny razem z Ojcem i Synem w nas, którzy wierzymy w imię Jezusa Chrystusa i miłujemy się wzajemnie.
   Współistotność Ojca, Syna i Ducha Świętego jest od samego początku wiarą Kościoła katolickiego, mimo że była ona wyrażona urzędowo na Soborze Konstantynopolitańskim w roku 381.¹ Sobór ten nie sformułował jakichś nowych praw czy wierzeń, ale sformułował nowymi słowami te prawdy, które Kościół Święty wyznawał od samego początku. Kiedy więc wierzący tamtych czasów wyznają współistotność Trzech Osób Boskich i biorą do serca słowa Jezusa o uczynieniu mieszkania w człowieku, który kocha Jezusa i słucha Jego słowa (J 14,23), wierzą równocześnie, że to właśnie Ojciec, Syn i Duch Święty czynią mieszkanie w wierzącym.
   Nasz Pan Jezus mówi także: „Jeszcze chwila, a świat nie będzie już Mnie widział. Ale wy Mnie widzicie; ponieważ Ja żyję i wy żyć będziecie. W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was” (J 14,19-20). Przyjrzyj się: mówi o Swoim zmartwychwstaniu i o Swoim tajemniczym zamieszkiwaniu w sercach wierzących. Będzie żył w Swoich uczniach, a oni będą żyli w Nim, ale On jest w Ojcu, a więc jeśli uczniowie będą żyli w Nim, to będą żyli także w Ojcu. I ponownie pewnym jest, że Ojciec i Syn zawsze są razem z Duchem Świętym. Kiedy więc Jezus mówi „poznacie, że Ja jestem… w was”, daje Swym uczniom tę wiarę, że będzie w nich razem z Ojcem i Duchem Świętym.
   Święty Paweł pisze o zamieszkiwaniu Ducha Świętego, który jest nazwany Duchem Bożym (Rz 8,9.11; 1 Kor 6,19), ale oprócz tego pisze także o zamieszkiwaniu Jezusa Chrystusa (Ga 2,20; Rz 8,10). Należy zauważyć, że prawowierni chrześcijanie nie wierzyli nigdy, żeby Ojciec był oddzielny od Jezusa i Ducha Świętego. Kiedy więc Święty Paweł pisze o zamieszkiwaniu Ducha Świętego i zamieszkiwaniu Jezusa Chrystusa, przynosi także pojęcie zamieszkiwania Ojca. „Kto zaś uznaje Syna, ten ma i Ojca” (1 J 2,23), i podobnie jest z tym, kto uznaje Ducha Świętego.
   Ponadto, kiedy Paweł mówi o chrześcijanach, że są oni świątynią Boga (1 Kor 3,16), oznacza to w zamyśle, że są świątynią całej Trójcy. „Bo my jesteśmy świątynią Boga żywego – według tego, co mówi Bóg: Zamieszkam z nimi i będę chodził wśród nich, i będę ich Bogiem, a oni będą moim ludem” (2 Kor 6,16).² I należałoby wiedzieć, że „kiedy mówimy o Trzech Osobach – Ojcu, Synu i Duchu Świętym, wyznajemy, że są One jednym Bogiem, jedną Boską substancją. I odwrotnie, kiedy mówimy o jednym Bogu, jednej Boskiej substancji, wyznajemy, że On sam, jeden Bóg, jedna Boska substancja, jest Trzema Osobami”.³ Kiedy więc Paweł pisze, że „my jesteśmy świątynią Boga żywego”, to jest to wyrażeniem prawdy, że żyją w nas wszystkie Trzy Osoby Boga.

Nauka o zamieszkiwaniu Trójcy według pism ojców Kościoła

   Poza świadectwami Ewangelii i św. Pawła możemy zauważyć, że prawda o zamieszkiwaniu Trójcy Świętej była wyznawana przez ojców Kościoła i w tym celu zerknijmy na krótki temat „Indwelling of Trinity” („Zamieszkiwanie Trójcy”) w A Patristic Greek Lexicon (Grecki leksykon patrystyczny) wydany przez Lampe’go (Oxford 1961, s. 1406). Najpierw zostanie podany cytat, a poniżej tłumaczenie z języka greckiego zdań przytoczonych przez leksykon:

τριάς, ἡ,
II. group of three, triad;
B. Trin.;
7. ref. spiritual life of Christians;
   c. indwelling of Trin. κατοικητήριον [sc. the soul] τῆς ὁμοουσίου τ. Alex.Sal.Barn.proem.7(438E); ὁ...τοῦ...πατρὸς...λόγος ἑκάστῃ μυστικῶς ἐνυπάρχει τῶν οἰκείων ἐντολῶν· ὁ δὲ πατὴρ ὅλος ἐστὶν ἀχώριστος ἐν...τῷ...λόγῳ· ὁ τοίνυν δεχόμενος ἐντολὴν...τὸν ἐν αὐτῇ δέχεται λόγον. ὁ δὲ τὸν λόγον...δεξάμενος δι' αὐτοῦ τὸν ἐν αὐτῷ...ὄντα συνεδέξατο πατέρα καὶ τὸ ἐν αὐτῷ...πνεῦμα ἅγιον...ὁ γοῦν ἐντολὴν δεξάμενος καὶ ποιήσας αὐτὴν λαβὼν ἔχει μυστικῶς τὴν ἁγίαν τ. Max.cap.theol.2.71(M.90.1157A); μακάριος ὄντως ἐστὶ τῆς ἀληθοῦς...τυχὼν οὐ μόνον ἑνώσεως τῆς πρὸς τὴν ἁγίαν τ., ἀλλὰ καὶ ἑνότητος τῆς ἐν τῇ ἁγίᾳ τ. νοουμένης, ὡς ἁπλοῦς καὶ...μονοειδὴς κατὰ τὴν δύναμιν πρὸς τὴν ἁπλὴν...κατὰ τὴν οὐσίαν γεγενημένος id.ambig.(M.91.1196B); cf. ὑπὲρ τὴν ὑλικὴν δυάδα γενέσθαι διὰ τὴν ἐν τῇ τ. νοουμένην ἑνότητα Gr.Naz.or.21.2(M.35.1084B); πάσης τῆς αἰσθητικῆς οὐσίας πρὸς τὴν αἰσθητὴν ἀποθεμένους φυσικὴν οἰκειότητα, τῆς δὲ θείας μόνης γνησίως ἐπιλαβομένους ἐφέσεως διὰ τὴν...νοουμένην ἐν τῇ τ. ἑνότητα Max.ambig.(1193D); ib.(1196A);

Tłumaczenia:

   „Mieszkanie [czyli dusza] współistotnej Trójcy”⁴ – Aleksander z Salaminy zwany też Aleksandrem z Cypru (527–565 r.), Laudatio in apostolum Barnabam, 7, in: Acta Sanctorum – Junii – Tomus secundus, Antwerpia 1688, s. 438E;⁵

   [Poniższy cytat podany będzie w całości, nie w skrócie jak w leksykonie Lampe’go:]
   „Ten, który jest od Boga i Ojca, Bóg Słowo, zamieszkuje już tajemniczo w każdym przykazaniu. Ten zaś Bóg i Ojciec, cały jest naturalnie niepodzielny w całym zamieszkującym Słowie. Dlatego ten, kto przyjmuje Boskie przykazanie i je wykonuje, Boże w nim przyjmuje Słowo. Ten zaś, kto przyjął Słowo przez przykazania, współprzyjął przez to Ojca, który jest w Nim naturalnie, i współprzyjął Ducha, który jest w Nim naturalnie. Bo «Zaprawdę» – rzekł – «powiadam wam: Kto przyjmuje tego, którego Ja poślę, Mnie przyjmuje. A kto Mnie przyjmuje, przyjmuje Tego, który Mnie posłał».⁶ Tak więc ten, kto przyjął przykazanie i je wykonał, biorąc, posiada tajemniczo Trójcę Świętą”.⁷ – Maksym Wyznawca (580–662 r.), Capitum theologicorum et oeconomicorum duae centuriae, 2, 71, w: Patrologia Graeca, t. 90, wyd. Migne, Paris 1865, k. 1157A;

   [Tutaj podobnie cytat będzie w całości:]
   „Jest także prawdziwie błogosławionym, osiągając nie tylko zjednoczenie z Trójcą Świętą, ale i „jedność w postrzeganej Trójcy Świętej”, jako że stawszy się prostym i niepodzielnym i jednolitym według mocy ku Tej, która według istoty jest prosta i niepodzielnością, naśladuje także według umiejętności cnót Tę, która w najwyższym stopniu sama posiada dobroć, zaś dzięki Bożej łasce, z którą stał się jednym, odstawia właściwości mocy rozdzielone przez naturę”.⁸ – Maksym Wyznawca (580–662 r.), Ambiguorum liber, in: Patrologia Graeca, t. 91, wyd. Migne, Paris 1865, k. 1196B;

   Powyższe wyjaśnienie dotyczyło zdania: „Szczęśliwy on, gdyż nie tylko już się wzniósł ponad naszą rzeczywistość, lecz i dostąpił niebiańskiego przebóstwienia, jakiego nam udziela prawe filozofowanie oraz przezwyciężenie materialnej dwoistości, przez rozwiązanie jedności w Trójcy Świętej”⁹ – Grzegorz z Nazjanzu (329–390 r.), Orationes 21, 2, w: Patrologia Graeca, t. 35, wyd. Migne, Paris 1857, k. 1084C;

   „Odstawiwszy naturalny związek całego odczuwalnego przedmiotu z odczuwającym, zabrali się szczerze jedynie za to, co Boskie, odwołując się do «postrzegania jedności w Trójcy»”.¹⁰ – Maksym Wyznawca, Ambiguorum liber, w: Patrologia Graeca, t. 91, wyd. Migne, Paris 1865, k. 1193D, i podobnie k. 1196A;

   Teraz jako dodatek do tych przykładów z A Patristic Greek Lexicon, możemy zerknąć na kilka wybranych wypowiedzi ojców Kościoła (o zamieszkiwaniu Boga i zamieszkiwaniu Trójcy):

   „Posłuchajcie: kiedyśmy otrzymali odpuszczenie grzechów i złożyliśmy naszą nadzieję w Imieniu, staliśmy się wówczas nowymi ludźmi, stworzonymi na nowo od początku. Dlatego też Bóg mieszka prawdziwie w nas, w domu [serca] naszego” (List Barnaby, w: Ojcowie apostolscy, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, t. 45, tłum. A. Świderkówna, Warszawa 1990, s. 131).

   „Słowo Boże, które zamieszkało w człowieku i stało się Synem Człowieczym, aby przystosować człowieka do postrzegania Boga i przystosować Boga do zamieszkiwania w człowieku, według upodobania Ojca” (Ireneusz z Lyonu, Przeciw herezjom, 3, 20, 2, tłum. J. Szukalski z języka łacińskiego za wydaniem Patrologia Graeca, t. 7, wyd. Migne, Paris 1857, k. 944A).

   „Z tymi zaś, którzy czynią dobrze, mieszka Bóg” (Ireneusz z Lyonu, Przeciw herezjom, 4, 30, 3, tłum. J. Szukalski z języka łacińskiego za wydaniem Patrologia Graeca, t. 7, wyd. Migne, Paris 1857, k. 1067B).

   „W nas jest Bóg, z Chrystusem; z Duchem Chrystusa, Duchem Bożym. Syna i Ojca jedna natura. (…) Mieszka więc w nas Chrystus, a w zamieszkującym Chrystusie mieszka Bóg. I zarazem mieszka w nas Duch Chrystusa; w zamieszkującym jednak w nas Duchu Chrystusa nie inny jednak mieszka duch, jak Duch Boży. Jeśli ktoś przez Ducha Świętego rozumie, że jest w nas Chrystus, ten rozpoznał zarazem, że jaki jest Duch Boży, taki też Duch Chrystusa. A ponieważ przez naturę rzeczy mieszka w nas sama natura; będzie się wierzyć, że natura Syna nieróżna jest od Ojca, z Duchem Świętym, który jest i Duchem Chrystusa, i Duchem Bożym – okazuje się, że rzecz jest jednej natury. Pytam teraz zatem, jakim sposobem nie z natury są jedno? Od Ojca pochodzi Duch Prawdy – od Syna posyłany i od Syna bierze. Ale wszystko, co ma Ojciec, jest Syna – i z tego względu Ten, który od Niego bierze, jest Duchem Bożym, ale jest również tak samo Duchem Chrystusa. Rzecz natury jest Syna (uzupełnij Ducha),¹¹ ale tym samym rzecz jest również natury Ojca. Jest Duchem wzbudzającym Chrystusa z martwych, ale tak samo jest Duchem Chrystusa wzbudzonego z martwych. Oby tym samym nie było tak, żeby u kogoś różniła się natura Chrystusa i Boga, jeśli może być wykazane, że Duch, który jest Boży, miałby nie być Chrystusowym” (Hilary z Poitiers, O Trójcy, 8, 26, tłum. J. Szukalski z języka łacińskiego za wyd. Patrologia Latina, t. 10, Paris 1845, k. 255).

   „Bo Życiem jest z natury Jednorodzony: „w Nim bowiem żyjemy” i „poruszamy się i jesteśmy” [Dz 17,28]. A zamieszkuje nas wszakże przez wiarę i mieszka przez Ducha Świętego. I zaświadczy ewangelista Jan w swoich Listach, mówiąc: „Poznajemy, że On jest w nas, bo udzielił nam ze swego Ducha” [1 J 4,13]. Chrystus więc ożywi tych, którzy w Niego wierzą, jako Ten, który sam jest z natury Życiem i który zresztą w nich mieszka. A że przez wiarę przebywa w nas Syn, dopełni Paweł, mówiąc: „Dlatego zginam kolana moje przed Ojcem, od którego bierze nazwę wszelki ród na niebie i na ziemi, aby według bogactwa swej chwały sprawił w was przez Ducha swego, by potężnie się wzmocnił [zwykle dodane wewnętrzny człowiek].¹² Niech Chrystus zamieszka przez wiarę w waszych sercach” [Ef 3,14-17]. Skoro zatem przez wiarę dostaję się do nas z natury Życie, to jakże miałby nie być prawdziwy Ten, który mówi: „Kto wierzy w Syna, ma życie wieczne” [J 3,36], sam mianowicie Syn, a nie ktoś inny niż On postrzegany jako Życie?” (Cyryl z Aleksandrii, Wyjaśnienie Ewangelii wg św. Jana, t. 1: 2, 4, odnośnie do J 3,36, tłum. J. Szukalski z języka greckiego za wyd. Patrologia Graeca, t. 73, Paris 1859, k. 285).

Słowa końcowe

   Na koniec słowa Boże wypowiedziane przez proroka Ezechiela i kilka uwag z Prawdziwego życia w Bogu:¹³

   „Ducha mojego chcę tchnąć w was” (Ez 36,27). Zobacz, że Jego Duch jest Duchem Świętym i jest On Jednym Bogiem, zatem gdziekolwiek mieszka Duch, tam mieszka Trójca Święta.

   „Udzielę wam mego ducha, byście ożyli” (Ez 37,14).

   „nie daję wam żadnej nowej nauki, Ja tylko przypominam wam o Prawdzie i prowadzę z powrotem do pełnej Prawdy tych, którzy pobłądzili;” (PżwB, 20.12.1988)

   „nie oczekujcie żadnego nowego objawienia; Jego Wezwania są tylko przypomnieniem Boskiej Prawdy, przypomnieniem, jak żyć święcie, przypomnieniem, że Bóg jest Miłością;” (PżwB, 3.03.1989)

   „nie objawiam niczego nowego;” (PżwB, 10.01.1990)

   „Moje Znaki nie są wam dane, aby wzbudzić na tej ziemi sensację;” (PżwB, 03.1989)

   „to Orędzie nie jest dane aby spowodować sensację, ale aby uświadomić im pilność, powagę i znaczenie Mojego Wezwania; pilność ich nawrócenia; powagę stanu ich duszy; znaczenie zmiany ich życia i życia w świętości; znaczenie Moich Orędzi, które są pokarmem duchowym, odżywczym suplementem dla ich duchowości, leczniczą maścią na ich rany zadane w tej ciemności przez złego;” (PżwB, 18.05.1991)

Napisał i zebrał Jakub Szukalski

Przypisy:
1  Co do współistotności Ducha Świętego z Ojcem i Synem, zostało to wyrażone urzędowo na Soborze Konstantynopolitańskim II w roku 553.
2  Por. Kpł 26,11-12 („Umieszczę wśród was mój przybytek i nie będę się wami brzydził. Będę chodził wśród was, będę waszym Bogiem, a wy będziecie moim ludem”), Ez 37,27-28 („Mieszkanie moje będzie pośród nich, i Ja będę ich Bogiem, a oni będą moim ludem. Ludy zaś pogańskie poznają, że Ja jestem Pan, który uświęca Izraela, gdy mój przybytek będzie wśród nich na zawsze”), Za 2,14 („już idę i zamieszkam pośród ciebie”).
3  Synod w Reims w 1148 r., DZ 390. Tłumaczenie z języka łacińskiego: Jakub Szukalski.
4  Tłumaczenie z języka greckiego: Jakub Szukalski.
5  Angielskie tłumaczenie w Appendix B: Laudatio Barnabae apostoli, 125-126, w: Michael R. Cosby, Creation of History: The Transformation of Barnabas from Peacemaker to Warrior Saint. Second Edition, Eugene (OR) 2021.
6  J 13,20.
7  Tłumaczenie z języka greckiego: Jakub Szukalski.
8  Tłumaczenie z języka greckiego: Jakub Szukalski.
9  Tłumaczenie zbiorowe, w Święty Grzegorz z Nazjanzu, Mowy wybrane, 21, 2, Warszawa 1967, s. 227. Podkreślone zdanie należałoby raczej przetłumaczyć „przez postrzeganie jedności w Trójcy”. Maksym Wyznawca przytacza później to zdanie w nieco zmienionej postaci.
10  Tłumaczenie z języka greckiego: Jakub Szukalski.
11  Dopisek w nawiasie obecny już w Patrologia Latina.
12  Dopisek w nawiasie kwadratowym obecny już w odpisie w Patrologia Graeca, tutaj tylko przetłumaczony (vulg. adit. εἰς τὸν ἔσω ἄνθπρωπον). Mógłby on oznaczać, że „Vulgata dodaje”, jednak tak nie jest, ponieważ wszystkie rękopisy greckie Listu do Efezjan podają tę część zdania nieodmiennie.
13  Prawdziwe życie w Bogu cytowane za nowym przekładem z 2023 roku.