Żywot Ś. Atanazjusza Biskupa Aleksandryjskiego, Doktora Kościelnego,
pisany od kościelnych Historyków, Euzebiusza, Sokratesa, Zozomena, Teodoreta, i innych –
a osobliwie od Symeona Metafrasta.
Żył około roku Pańskiego, 340.1
Żywot dziwnie przykładny, i cnót wszelakich obfity ś. Atanazjusza, pobudzić wszelkie stany do dobrego w Bogu żywota może – tych zwłaszcza, którzy ku Bogu miłością zapaleni, skarby duchownymi ubogacić duszę swoję pragną. Ojczyzna jego była Aleksandria, Egiptu wszytkiego głowa – rodzicy pobożni Chrześcijańscy, wiela ludzi w cnotach przechodzący, okrom syna tego, który je daleko dobry z dobrych przeszedł. Wyrózszy z dzieciństwa, wielkie znaki dał po sobie, jako skłonny był do nabożeństwa, i od Boga na stan duchowny obrany. Bo igrając nad morzem z dziećmi rówienniki swemi, to co w kościele widział, obyczajem dziecinnym naśladować chciał. 2Obrali go chłopięta Biskupem, a on je kapłanmi i diakonmi czynił, którzy do niego ine dzieci pogańskie jeszcze niechrzczone przywodzili – a on je w morzu chrzcił. Czemu się z przygody Aleksander Biskup Aleksandryjski z daleka, i z takiego miejsca, gdzie go widzieć one dzieci nie mogły, przypatrował – kochał się z tego póki widział, iż tajemnicom kościelnym granie ich nie szkodziło – 3ale gdy widział a ono je Biskup ich wodą polewa, i coś nad niemi mówi – pojmać one dzieci i przywieść je do siebie kazał – po długim pytaniu, gdy usłyszał iż Atanazjusz lejąc wodę, mówił słowa kościelne: 4Ja ciebie chrzczę, w imię Ojca, i Syna, i Ducha ś. chrzcić ich znowu nie śmiał – ale je tylko olejem ś. pomazował – dokładając innych tajemnic i obrządków kościelnych. Od tego czasu, widząc w Atanazym osobne dary Boże, zalecił go rodzicom, aby go pilnie jako szczep jaki młody, a wielkiej w owocach nadzieje, wychowali – a jemu go skoroby dorósł, oddali. Uczynili tak rodzicy, podrosłego i w naukach świeckich wyćwiczonego do Aleksandra, jako Anna Samuela,5 przywiedli i oddali – którego Biskup prędko klerykiem uczynił – w którym stanie jako od młodości, na wzór mężnego żołnierza, z heretyki niezbożnemi walczył, i co od nich ucierpiał, trudno wszytko wypowiedzieć, a niektórych rzeczy zamilczeć się nie godzi.
Potępiony Ariusz, który Bóstwo Syna Bożego bluźnił – gdy przez zbór Niceński, trzysta i ośmnaście ojców, na głowę starty, ogon jako chytry wąż przez swe ucznie, podnosić począł – będąc na wygnaniu, przez złe ludzie, u wielkiego Konstantyna sobie zjednał, aby od wywołania wolny był. 6Bo Konstantyn nie rozumiejąc zdrady heretyckiej – dał się niektórym Ariańskim złym Biskupom, zwłaszcza Euzebiuszowi Nikomedyjskiemu, w tym uwodzić – gdy mienili zdradliwie, iż nauki różnej Ariusz, od innych nie wnosił – jedno z nienawiści i zazdrości, nieprzyjaźń u Biskupów cierpiał – a iż w nauce tylko o słowa miedzy nimi szło. 7Cesarz święty a prosty, nie kazał się im o słowa swarzyć, a z nabożeństwa nierostropnego, aby się kościoły nie rozrywały, Ariuszowi do Aleksandriej na swe kapłańskie miejsce wrócić się dozwolił. Bolała ta rzecz Katoliki, a zwłaszcza tego Atanazego – który już będąc Arcydiakonem, piórkiem i językiem szczwał wilka onego, przy Biskupie swym Aleksandrze, z którym też pospołu pisali do Konstantyna – aby tak łacno wiary heretykom nie dawał, a postanowienia ojców na zborze Niceńskim, i granic od onych usypanych, nie przestępował. Lecz Konstantyn zgodę tam dobrym sercem miłując, gdzie nigdy z heretykiem być nie mogła – nic na ono pisanie ich nie uczynił.
W tym Aleksander Biskup umarł – a po jego śmierci, lud wszytek Atanazjusza na stolicę Biskupią jednostajnie obrał. Na której jako wiele od Arianów ucierpiał, w rozmaitych a jadowitych prześladowaniach i potwarzach, dla Katolickiej prawdy – teraz się już pokaże, i zaraz się chytrość, zdrada, kłamstwo, i niezbożność heretycka, którą oni swego fałszu, w nauce miasto cudów podpierają, odkryje. Skoro na Biskupstwo podwyższony był – cicho się na przodku zachował Ariusz – którego i za listem Cesarskim, jako przeklętego od ojców Niceńskich heretyka, przyjąć w uczestnictwo kościelne Atanazjus nie chciał, i wiele przeciw jemu mówił. Ale cicho się z niezbożnemi (Euzebiuszem Nikomedyjskim, Walensem i Ursacjusem biskupy Ariańskimi) którzy byli przy uszu Konstantyna Cesarza, porozumiewając – starali się ze wszelką usilnością, aby z stolice Biskupiej Atanazego zrzucili. 8I zmówili się na potwarzy sprośne i kłamliwe, które do Cesarza, mając z sobą obecnego Ariusza, przynieśli – mieniąc jako listami Cesarskimi gardził, i nie jest wiernym panu swemu – zboża z Aleksandriej do Carogrodu posyłać zakazuje – i w Mareocie przez swego posłańca ołtarz zburzył, i kielichy połamał – stawiąc przed Cesarzem świadki na to pewne i naprawione. 9Konstantyn acz widział osoby zacne i wiarygodne, jednak wiedząc o cnym żywocie Atanazego – skwapić się ninacz nie chciał, jedno w Tyrze zjachać się Biskupom, i sądzić tę rzecz kazał, polecając im, aby tamże Ariusz był doznan, jeśli dobra i prawa nauka jego, z ojcy się innymi i kościoły zgadzająca – co jeśliby się nie nalazło, aby był karan. Nim ten sąd doszedł, przyszły do Biskupów listy Cesarskie, dając znać o niewinności Atanazego, i ganiące żałobniki jego, iż rzeczy płonne mienić nań śmieli. Lecz oni Biskupi, których głową byli Arianowie, nic się na Pana Boga, na prawdę, i na Cesarza nie oglądając – 10Atanazego, który już był sprawiwszy się, i niewinność swoję pokazawszy, z Tyru wyjachał, potępili, i z stolice Biskupiej złożyli. Konstantyn widząc ślepotę ich, i niesprawiedliwość, na Biskupstwo swe Atanazemu jachać kazał, a onych Biskupów do siebie przyzwał, chcąc sam sprawę od nich wziąć, czemu niewinnego człowieka potępić śmieli – chcąc też aby Ariusza burzliwego człowieka z sobą przywieźli. Oni się bojąc, aby się swych fałszywych postępków nie wstydzili, nie jachali wszyscy, jedno Euzebiusza onego chytrego z Ursacjusem, Walensem, i z innymi posłali do Cesarza, mając Ariusza w towarzystwie, zdradliwi heretykowie. Gdzie ustawicznie nowe potwarzy na Atanazego przywodząc, 11przywiedli do tego bogobojnego Pana, iż Atanazemu na wygnanie do Francjej iść kazał. Tak zły zdradliwy język, wiele u świętego a prostego Pana przemógł – który acz w tym niepraw, iż ucha dawał chytrym złym ludziom – wszakże nieprawdą ich około nauki, niczym się nie pomazał, nie przecz innego to uczynił, jedno żeby kościół Boży uspokoił – 12widząc jako wiele Biskupów na Atanazego wzburzonych było – mniemając aby tym kościoły się uspokoić mogły – nic nie wiedząc o chytrości i kacerstwach ich bluźnierskich, iż oni Atanazjusza tylko dlatego zbywali, żeby jad swój kacerski i Ariański rozsiać bespiecznie mogli. Czego im żadną miarą Atanazjus nie dopuścił – i przetoż nic o nauce z Cesarzem nie mówili, jedno inne potwarzy na Atanazego przynosili, chytrze złość swoję kacerską pokrywając.
Po wygnaniu Atanazego, wrócił się Ariusz do Aleksandriej, i jawnie bluźnierstwa swoje na Bóstwo Syna Bożego, czyniąc go stworzenim szczerym, szerzyć począł – 13tak iż lud Katolicki barzo strwożony, i po swym Biskupie żałosny, uciekł się do Cesarza. Dopiero złość Ariuszowę Konstantyn poznał – i przyzwał go do siebie do Carogrodu – a sam go już doznać chcąc, pytał: jeśliby na zborze Niceńskim, i to co na nim postanowionego jest, przestawał, a podpisać wszystko chciał. 14On nic nie mieszkając podpisał – pragnął Konstantyn aby i poprzysiągł to co podpisał – a on i to uczynił – ale z taką chytrością. Miał swej nauki pismo za pazuchą przy sobie, i przysięgał iż tak trzyma jako napisał – rozumiejąc, tak jako sam pod pachą u mnie stoi. I tak znowu oszukał Cesarza, iż go Aleksandrowi Biskupowi Carogrodzkiemu przyjąć w pospolitowanie kościelne kazał.
Ale widząc Aleksander, iż był bluźnierca chytry, pierwej sobie z nim czas złożył na gadanie – chcąc ukazać iż jest heretyk, a niegodny towarzystwa świętych, a iż Cesarza oszukał – 15a nie będąc barzo uczonym ten Aleksander, i bojąc się biegłości w nauce przewrotnej onego heretyka – udał się na modlitwę i posty, tak się modląc P. Bogu: Jeśli, Panie Boże prawdy, Ariusz dobrą naukę ma – proszę niechaj tego dnia nie czekam gadania z nim, weźmi mię do siebie – a jeśli on jest fałszerz jako wiem, nie żyw go Boże mój, aby tej godziny nie doczekał. Wysłuchał go Pan Bóg – szedł już na on czas i miejsce dysputacjej naznaczone Ariusz, z wielką i pyszną hordą dworzan, swych naśladowników – a idąc przez rynek Konstantego, padła nań wielka bojaźń, z której mu przyszła potrzeba przyrodzona – pytał się o tajemne miejsce – które gdy mu było w stronę rynku ukazane – 16tam wszedszy, z gnojem swym zaraz, trzewa, kiszki, wątrobę, i wszytkie wnętrzności wyrzucił, i zdechł bezbożnik na miejscu onym. Czekał go Aleksander w kościele długo, aż gdy powiedziano o śmierci jego tak nagłej i sprośnej – dziękował Panu Bogu z Katolikami, iż ten co z gęby swej bluźnierstwa wypuszczał – przez członki wstydliwe, trzewa swe z Judaszem wyrzucił – a prawda się kościoła Bożego, takim cudownym jego karaniem posilała. Konstantyn także Pana Boga chwalił, iż zbór ś. Niceński, tym cudem potwierdzony od Boga został – 17i rychło potym, mając lat 65 – trzydziestego roku panowania swego umarł – zostawując trzech synów na państwie – Konstantyna, Kostancjusa, i Konstanta.
Umierając uczynił testament – na którym państwem swym trzech synów podzielił, i zwierzył się go jednemu kapłanowi, Ariańskim kacerstwem cicho zarażonemu, aby go w ręce synom podał. On przeklęty zmówiwszy się z innymi heretyki – nie ukazał testamentu, aż gdy starszy syn Konstancjus przyjachał – i upatrzywszy czas, chytra liszka, ukazaniem onego testamentu, to na nim targować chciała – aby go za tę posługę tym darował, aby Ariańskiej nauki naśladowcą i obrońcą został. I tak pomału, prawie wszytek dwór jego zarazili, i samego tego Konstancjusa, to jest, starszego syna wielkiego Konstantyna, zwiedli – 18wszakże potym za staraniem brata swego Konstansa, wyzwolił z wygnania Atanazego, i posłał go z swemi listy na Biskupstwo jego, do Aleksandriej – obmawiając w tym i ojca swego, iż Atanazego tylko był dla bespieczeństwa zdrowia jego tam zasłał, widząc jako wiele miał nieprzyjaciół – i miał wolą, by była prędka śmierć nie zaszła, przyzwać go rychło na jego stolicę. Przeto czego ociec mój, powiada, nie wykonał – ja jako następnik na państwo, i syn jego, wykonywam.
Przywrócony na Biskupstwo, i z radością od prawowiernych przyjęty, niedługo pokój miał. Ariani za powodem onego Euzebiusza Nikomedyjskiego, i inych Biskupów heretyków, krzyczeli nań, i burzyli wszytek lud – iż nie czekając wyroku Synodalskiego, będąc pierwej od Biskupów potępiony, śmiał się na Biskupstwo wrócić. 19Ale gdy ich w tym nikt nie słuchał (bo nie był to Synod, na którym go byli potępili, ale zborzyszcze złośliwych) inne potwarzy nań dwie włożyli – iż niewiastę jednę będąc u niej gościem, k myśli swej plugawej zniewolił – a iż swemu klerykowi Arseniusowi rękę, na czynienie czarnoksięstwa, uciął – i na podparcie prawdy, ręki gdzieś ludzkiej dostawszy, ukazowali ją tym, którzy widzieć chcieli. Tego słuchając Cesarz, sąd o nim Biskupom w Tyrze uczynić kazał – i swego tam wiernego posłał. Jachał Atanazjus na on sąd, Boga tylko i prawdę za sobą mając. 20Arsenius ten, który się mianuje, będąc czytelnikiem u świętego Atanazego, i złoczyństwo wielkie popełniwszy, uciekł był od niego, i rozumiejąc Ariani, iż się bać karania, a wrócić się nigdy do Atanazego pana swego nie miał – śmieli tę potwarz nań kłaść. Ale Arsenius o tym słysząc – użaliwszy się krzywdy dobrodzieja swego – tajemnie do Tyru, chcąc go oczyścić, przybieżał – którego zataiwszy u siebie w domu Atanazjus, już od Pana Boga pomoc mając, dnia sądowego czekał.
Gdy tedy sąd zasiadł, a niewiasta naprawiona od heretyków powstała, płacząc i narzekając na ś. Atanazego, którego nigdy nie widziała, ani znała – z podania Ducha ś. wystąpił towarzysz świętego Atanazego, Tymoteusz, i rzekł śmiele do onej niewiasty: 21Izalim ja niewiasto tę tobie zelżywość uczynił? Izalim ja kiedy u ciebie gościem był? A ona mniemając aby to był Atanazjus, krzyknie: Tyś uczynił – w domeś mój przyszedł jako gość, a uczyniłeś jako zdrajca – proszę o sprawiedliwość wielebni ojcowie. To słysząc, żałoba ona w śmiech się Katolikom, a w wielkie posromocenie heretykom, obróciła – i odkrył się fałsz w oczach wszytkich, na wielką hańbę Arianom – i wszyscy się zdziwiwszy tak niewstydliwej potwarzy, wolnego od onego grzechu Atanazjusza uczynili. A jednak Arianowie, o drugą się potwarz kusili – ukazali rękę, mieniąc iż to jest ręka Arseniusa, którą ten zły człowiek na swe czarnoksięstwa, klerykowi swemu odciął. I gdy długo tę rzecz szerzyli – spytał Atanazjus, jeśliby tu kto był, coby znał Arseniusa? Ozwało się ich wiele – a zatym Arsenius wystąpił, i ukazał obie ręce zdrowe. Dopiero wszyscy się fałszów onych zawstydziwszy, spuściwszy oczy, z sądu się rozbieżeli – a drudzy sprośne słowa świętemu zadając i czarnoksiężnikiem go zowiąc, mało go nie rostargali, by go był z ręku ich niejaki Archelaus, zacny pan, nie wybawił – który namówił Atanazego, aby się skrył a uciekał, tam gdzieby go naleść nie możono.
22Uciekł tedy Atanazjus, a sędziowie oni niesprawiedliwi, drugiego się dnia zszedszy – potępili świętego jako mężobójcę i cudzołożnika. A Cesarz za onym ich osądzeniem złą sprawę mając – po wszytkim go państwie szukać na gardło kazał – wiele obiecując, którzy by głowę jego ściętą przynieśli – 23sześć lat w Cysternie suchej siedział ś. Atanazjus, wielkiej nędze używając – a gdy się już jego zatajenie pomału odkrywało – tego dnia gdy go już porwać miano uszedł do Rzymu, do Juliusza Papieża. Ariańscy Biskupi wiedząc o nim w Rzymie, 24napisali list żałobny do Papieża Juliusza, wielkie potwarzy kładąc na Atanazego – i prosząc go, aby ich potępienie nad nim potwierdził. 25Juliusz znając chytrość ich, pozwał oboję stronę do Rzymu, na sąd swój – aby przed nim sprawiedliwość swoję pokazali. Stanął Atanazjus – ale potwarcy jego, jako pisze Teodoretus,26 nie stanęli. I przetoż Papież Atanazego na Biskupstwo przywrócił, i z swemi go listami do Aleksandriej posłał.
Ale niedługo znowu, gdy go na gardło szukali, Cesarskie wojska naprawiwszy – uciekać do Rzymu musiał – gdzie też i Paweł Carogrodzki Biskup prawowierny, od Arianów wypędzony, towarzystwa w onym wygnaniu Atanazemu z innemi Katoliki w Rzymie pomagał. Konstans Cesarz zachodnych państw, Katolik, bacząc uciśnienie wielkie kościołów od Arianów – 27pisał bratu Konstancjusowi heretykowi onemu, aby kościoły wrócił prawowiernym – a Atanazego i Pawła, za listami Papieskimi, jako niewinnie wygnane, na ich stolice puścił – grożąc mu na koniec podniesieniem wojny, o niewinność ich i prawdę Katolicką, jeśliby tego uczynić nie chciał. 28Przelękł się onych pogróżek Konstancjus, i z wielką czcią Atanazemu Biskupstwo i Pawłowi przywrócił – a rozmawiając z Atanazjuszem, i widząc wielkich cnót i nauki człowieka – czcić go na potym i ważyć u siebie począł.
Już po trzykroć wyrzucony, trzeci raz się na swoję stolicę przywrócił Atanazjusz, i z wielką pociechą Katolików urząd swój sprawował – gdy pokoju się już spodziewając, nowa się nań od tychże nieprzyjaciół heretyków wojna i niepogoda wzburzyła. Bo gdy Konstans Cesarz zachodny zabity był – znowu serce wzięli Ariani, i w Aleksandriej, i po wszytkim Egipcie, kościoły Boże prześladowali, za poduszczeniem Konstancjusa Cesarza heretyka. Bo przyszedł do Aleksandriej niejaki Grzegorz, na miejsce Atanazego od Arianów dany, i z wojskiem kapłany wiązał – drugie zabijał – Biskupy po Egipcie wyganiał – 29panienki zakonne do Ariańskiej wiary przymuszał i drugie w ogień miotał – lud pospolity siec rózgami, i bić kijmi, aż do śmierci drugie kazał. A iż Konstancjusowi zachodne się państwa po bracie były dostały, śmiał i tam Ariańskie powietrze swą władzą zanosić. I kazał uczynić Synod w Mediolanie, aby Atanazjusza Biskupi zachodni potępili. Lecz drudzy na to zezwolić i z utratą zdrowia nie chcieli – wiedząc iż potępienie Atanazego, potępienie było wiary wszytkiej kościelnej – której on tak mocnie bronił. Roskazał zatym pojmać Atanazego – a on z przestrogi i nauki Boskiej uciekł o pułnocy, żadnemu człowieku nie powiadając nic, i taił się aż do śmierci Cesarza niezbożnego, tak iż go żaden naleść nie mógł. A kościół Boży nigdy więtszej klęski nie miał, jako za tego złego pana. Rzadki był Katolik – drudzy imieniem tylko Katolickim się pokrywali, a Ariańskim się towarzystwem mazali, pochlebując Panom i Cesarzowi. 30W ten czas i Liberius Rzymski Papież o wiarę świętą jednoistności Synowskiej z Ojcem, na wygnanie wypędzony był. Gdy tedy Konstancjus niezbożny umarł, a Julianus Apostata wszytki Katoliki które on był wygnał przywrócił – Atanazjusz z wielkim podziwieniem i radością do Aleksandriej na swoje Biskupstwo wstąpił. Lecz nie długo owce one z swego się pasterza weseliły. Bo gdy wszedł na państwo Julianus następnik wiary Chrześcijańskiej, spoganiawszy, a bałwanom się i diabłom kłaniając, 31chytro Chrześcijańską prawdę i wyznanie jej gubił, i do chwały bałwochwalskiej przymuszał. A widząc jako mu do tego cnota Atanazjuszowa przeszkadzała – pojmać go kazał. 32Obtoczyli kościół żołnierze – ale go Bóg wyzwolił, iż się miedzy ludźmi utaił i wyszedł – a uciekając po wodzie gdy pogonią za sobą miał – tych co go zabić mieli, obrócić do nich łódkę im w oczy kazał. I zstał się cud Elizeuszów – w ręku go mieli a nie poznali, i pytali go, jeśli tam nie minął Atanazjusza? A on rzekł: przed wami jachał, gońcie go. I tak uszedł ręku ich, i krył się aż do śmierci Julianowej. 33Po którym nastał na państwo Jowinianus – którego gdy żołnierze na Cesarstwo Rzymskie podnosili, mówił im: jam jest Chrześcijanin – panem waszym, iżeście pohańcy, być nie mogę – a rycerstwo wszytko krzyknęło: i myśmy są Chrześcijanie od tej godziny – prosim nie gardź nami – i kazał chrzcić żołnierze swe. Lecz tylko siedm miesięcy będąc, ustąpił złemu Walensowi Arianinowi – który także na Katoliki prześladowanie wzburzył, 34a kusząc się o Atanazego, także z jego ręku od Boga wybawiony był, i w grobie ojca swego zamknąwszy się, cztery miesiące miedzy kościami umarłych mieszkał. W onym prześladowaniu gdy już Aleksandryjski lud barzo sobie tesknił, a do odstąpienia Cesarza się chylił – bojąc się rozruchu Walens wrócił im Atanazego – i kazał mu swoję stolicę zasieść – nie dla Boga to czyniąc, jedno z bojaźni. Tak już w starości swej trochę odpoczynienia mając stary żołnierz Chrystusów w pokoju jakimkolwiek, ten wielki obrońca wiary, słup kościelny, wzór cierpliwości, i pokory, niedobyty mur wyznania Katolickiego – szczęśliwie na swym łóżku, miedzy owcami swymi, tej nędze świata tego skończył. W rozmaitych onych przygodach i potopach, i w wojnach na Katoliki, sprawował Biskupstwo czterdzieści i sześć łat. Za co odpłaty dostał wiekuistej, i wieńca cierpliwości swej nigdy niezwiędłego, od Króla pasterzów Pana naszego Jezusa, którego jest państwo i moc z Ojcem i z Duchem ś. na wieki. Amen.
Ten żywot porządniej i dostateczniej w Rocznych dziejach kościelnych, najdziesz. Tu się wszytko włożyć nie mogło, i byłaby dwoja praca.
Nauka Atanazego ś. dzisiejszym kacerstwom przeciwna.
35We wszytkich księgach swoich i pismach nauki wielkiej, którymi Kościół okrasił i kacerstwa wojował, mocnym jest wyznawcą i obrońcą wiary Trójce świętej i Bóstwa Chrystusa Pana naszego, i dwu prawdziwych natur w nim, i jednoistności jego z Ojcem – a zwłaszcza w swym wyznaniu, które zowią Symbolum Athanasii: Quicunque vult salvus esse, &c.
2. 36O pochodzeniu Ducha świętego i od Syna, na wielu miejsc naucza, lib. de unitate fidei ad Theoph. tak mówi: z mocy Ojca i Syna pochodzi Duch ś. – moc samę Bóstwa mający. Et in Epist. Ad Serapionem: Chrystus Duch święty, z swej istności Boga z Boga z siebie istotnie będącego, Apostołom i oblubienicy swej kościołowi pokazał, mówiąc: z mego weźmie, to jest istności mej, i jest Duch ś. jednoistny Synowi, od którego wszytko ma, co ma – i on mnie uwielbi37 – to jest, na sobie Bóstwem które ode mnie ma, mnie sławnego Boga być pokaże. Et in oratione de Conci. Nicæno: Duch ś. cokolwiek ma, od słowa Bożego ma.
3. 38O Ofierze ś. którą Mszą zowiem, przywodzi jego słowa Damascenus in Sermone. Quod qui in fide hinc migrarunt, sacris operationibus, & vivorum beneficiis multum iuventur: iż umarłym pożyteczna jest, jako też i inne dobre uczynki i jałmużny.
4. 39O znaku krzyża świętego in vita sancti Antonii, takie słowa ś. Antoniego kładzie: możecieli (mówi święty Antoni do duchów złych) a jeśli wam od Pana dana moc jest – oto mię macie, zjedzcie mię wam pozwolonego – a jeśli nie możecie, czemu się próżno o mię kusicie? znak krzyża ś. i wiara w Panie naszym, jest nam niezwyciężonym murem – i drugi raz: znaczcie się, i domy wasze krzyżem, a wnet się czart rozsypie – bo się oni tego zwycięstwa boją, na którym odkupiciel moc ich skruszył.
5. 40Pannę przeczystą sławiąc i wynosząc, i przyczyny jej szukając, mówi in Evangelio de sancta nostra Deipara. Gdyż ten Królem jest, który się z Dziewice narodził, i ten jest Panem i Bogiem, i matka też która go porodziła, królową i panią i Bogarodzicą właśnie i prawdziwie się zowie. Ta nowa Jewa matką żywota nazwana jest, i rozmaitością jest przybrana na pierwiastki żywota nieśmiertelnego wszytkich żywiących. Onęż po wielekroć i zewsząd błogosławioną zowiem. Do ciebie wołamy, wspomni na nas naświętsza Panno, któraś i po porodzeniu Panną została. Zdrowaś łaski pełna, Pan z tobą, błogosławioną cię sławią wszytkie chóry Anielskie, i ziemskie kościelne. Błogosławionaś miedzy niewiastami – i błogosławion owoc żywota twego – przyczyń się za nami gospodze i Pani i Królowa i Matko.
6. 41O kościach Świętych przywodzą słowa jego wschodni Biskupi na siódmym Zborze, Actione tertia, w swym liście tak mówiąc: jako i wielki Doktor, który imię ma od nieśmiertelności (to jest Atanazjus) powiada: kości męczenników, niemocy oddalają – chore leczą – ślepym wzrok dają – trędowate oczyściają – pokusy i smutki gładzą – a to przez Chrystusa który w nich mieszka, bo dobrze Dawid śpiewa: Dziwny Pan w Świętych swoich.
7. 42O obraziech mówi, Sermone 4. contra Arianos: kto się kłania królewskiemu obrazowi, w nim się kłania samemu królowi – bo obraz nic nie jest, jedno królewskie wyrażenie i osoba. 43Tenże Święty napisał książki o obrazie Chrystusowym, od Żydów w Syriej w mieście Berycie ukrzyżowanym, z którego krew płynęła, i Żydów onych choroby leczyła, iż za tym cudem, zostali wszyscy wiernymi Chrześcijany. O czym się na osobnym miejscu ta historia przywiedzie.
8. 44O poście cielesnym, Lib. de virginitate sive de meditatione: 45kochajmy się, prawi, barzo w poście, bo wielka jest obrona z postu, z modlitwy, i jałmużny – która od śmierci człowieka wybawia – 46a jako dla pokarmu i nieposłuszeństwa Jadam jest z raju wyrzucony – tak zasię przez post i posłuszeństwo, wrócić się, kto chce, do niego może. W tej cnocie, panno, okrasy i przybrania twego szukaj,abyś się niebieskiemu oblubieńcu podobała – i niżej: Jeśliby kto przystąpił a mówił ci: nie pość często, abyś nie zemdlał – nie wierz mu ani go słuchaj, bo tych diabeł na cię naprawia. Pamiętaj co napisano:47 iż gdy Daniel i troje dziatek pojmane były od króla Babilońskiego Nabuchodonozora &ć. przypomina, jako ony dziatki mięsa nie jedząc piękniejsze były i sytniejsze, niżli inne co królewskie potrawy jadły, i wino piły. I mówi dalej: widzisz co sprawuje post: niemocy leczy – fluksy wysusza – diabły odpądza – złe myśli odgania, duszę piękniejszą, serce czystsze, i ciało zdrowsze czyni – i niżej: Post Anielska jest potrawa – i kto go używa, Anielskiego stanu jest.
9. 48O władzej i mocy i zwierzchności Biskupa Rzymskiego, tak mówi in Epistola orientalium, ad Fælicem Papam, Conciliorum Tomo 1. Uciekamy się do stolice waszej, jako do matki, chcąc się piersiami jej karmić – i niżej: Prawo kościelne każe, aby w sprawach wielkich nic się bez Biskupa Rzymskiego nie stanowiło – i niżej: 49Dlatego was i przodki wasze Apostolskie męże, Pan Bóg na wysokim zamku postawił, i wszytki wam kościoły zlecił – abyście nam pomocni byli, i nas broniąc, jako ci którym sądy wszytkich Biskupów zlecone są, od nieprzyjaciół nas naszych wybawili (to mówi o Arianach, którzy w ten czas Biskupy Katolickie, do odstąpienia prawej wiary o Synu Bożym niewolili) bo wiemy iż na wielkim Synodzie Niceńskim 318. Biskupów postanowiono: aby okrom zezwolenia Rzymskiego Biskupa, Synod, i żaden Biskup, potępion być nie mógł. Aczkolwiek te i im potrzebne rzeczy, heretykowie, którzy nas ściskają, i wiarę zniszczyć chcą, aby nas rychlej ułowić mogli, popalili, i nam wydarli – i niżej: Tyś jest kacermistrzów gubiciel, Książę, Doktor, i głowa prawowiernej nauki, i wiary niepokalanej.
10. 50O heretykach tak mówi, Oratione secunda contra Arianos: Nigdy lud wierny od żadnego Biskupa nazwany nie był, i od żadnego Apostoła i sługi zbawiciela naszego, imieniaśmy nie wzięli – ale od Chrystusa sąchmy i zowiem się Chrześcijany – ale oni którzy wiary swej początek zinąd biorą, słusznie przodków swych, z których idą, imię noszą, i przeto idąc od Chrystusa, i od niego się zowiąc, wyrzuciliśmy Marcjona, i ci którzy go wyrzucili, przy Chrześcijańskim się tytule zostali – a drudzy którzy się za Marcjonem puścili, już nie Chrześcijanie, ale Marcjoniste nazwani są. I tak się dzieje, iż inni są Walentyniani, inni Bazylidiani, inni Manichejczycy, Katafrygowie, Nowacjani. Tymże sposobem gdy Aleksander (Biskup Aleksandryjski) Ariusza wyrzucił – ci co przy Aleksandrze zostali, Chrześcijanie są – a oni co za Ariuszem poszli, imię zbawiciela naszego Aleksandrowi i jego owcom zostawując, Arianami zwać się poczęli – i niżej: I tak jest, iż ci którzy się kościoła puszczają, a do kacerstwa przystają – imię Chrystusowe pomiatać, a Ariańskie brać na się muszą – jako ci którzy już wiary Chrystusowej nie mają. To święty Atanazjus. Toż się teraz mówić prawdziwie może: ci którzy przy Papieżu, to jest, namiestniku Chrystusowym (bo Papież imię jest urzędu Apostolskiego Piotra świętego) zostali, Chrześcijanie są starszy i prawi, i tak się zowią – a ci którzy do Lutra, Zwingla, Kalwina, przystali – już nie Chrześcijanie, bo Chrystusowej wiary odstąpili, ale się raczej od tych które sobie nad Chrystusa przełożyli, zowią – to jest, Luterani, Zwingliani, Kalwiniste, &ć.
11. 51O świeckich urzędach i panach, iż się niesłusznie w stanowienie rzeczy duchownych wdają, tak mówi in Epistola ad solitariam vitam agentes, responsum Hosii Cordubensis ad Constantinum Imperatorem: Przestań, proszę cię Cesarzu, a pomni iżeś jest śmiertelnym – bój się dnia sądnego, a zachowaj się czystym na on dzień, abyś się w kościelne rzeczy nie wdawał, a nam w tej mierze nie roskazował, ale się uczył raczej od nas – bo tobie Pan Bóg Cesarstwo, a nam kościoły zlecił – a jako ten który targa Cesarstwo twoje, Boskiemu się postanowieniu sprzeciwia – tak się i ty strzeż grzechu wielkiego, abyś się w rzeczy, duchownym służące, nie wdawał. I niżej: Jeśli tak osądzili Biskupi, a cóż Cesarzowi do tego? a jeśli Cesarz tak osądził, a cóż po Biskupach? a kto na świecie kiedy słychał, azaż kiedy rozsądek kościelny moc brał od Cesarzów? i niżej: 52Ciężkie to i nazbyt ciężkie rzeczy, i takowe które temu służą, który na się obraz bierze Antychrysta – bo kto tego nie widzi, iż gdy się czyni Książęciem, Biskupem, i starszym nad rozsądkami kościelnemi – słusznie wpadł w onę brzydkość spustoszenia, od Daniela przepowiedzianą.53
1 II. Maii. Maja. Mart. R. ibidem.
2 W igrzysku dziecinnym obrany za Biskupa.
3 Sosomenus lib. 2. cap. 17.
4 Chrzcić znowu nie śmiał dzieci, od dziecięcia Atanazego chrzczonych.
5 1 Sm 1.
6 Zdrady heretyckie.
7 Konstantyn wielki jako był od Arianów zdradzony.
8 Potwarzy heretyckie.
9 Konstantyn wielki obaczył potwarzy heretyckie.
10 Potępiony od Arianów.
11 Wygnany Atanazjus do Francjej.
12 Socrates lib. 1. cap. 35.
13 Socrates lib. 1. cap. 37. 38.
14 Patrz na złośliwą zdradę Ariuszowę.
15 Dysputacja Aleksandra Carogrodzkiego z Ariuszem.
16 Śmierć nagła Ariuszowa i straszliwa.
17 Śmierć Konstantyna wielkiego.
18 Syn Konstantynów Atanazego wyzwolił.
19 Potwarzy nowe na Atanazego od heretyków.
20 Arsenius kleryk Atanazego świętego.
21 Dziwnie wybawienie z potwarzy.
22 Drugi raz potępiony i wygnany.
23 Sześć lat się w Cysternie suchej krył.
24 In Epist. Orient. Concil. Tomo 1.
25 Papież pozywał Biskupy wschodnie.
26 Trip. lib. 4. cap. 6. Zozomenus lib. 3. cap. 8.
27 Za Papieskimi listy był wrócony na stolicę swoję.
28 Przywrócony zasię na Biskupstwo trzeci raz.
29 Panienki zakonne.
30 Liberius Papież o wiarę wypędzony od Arianów.
31 Juliana Apostaty prześladowanie.
32 Cudowne zaślepienie na wybawienie świętego.
33 Jowinianus Cesarz.
34 W grobie ojca swego krył się między kościami.
35 1. O Trójcy ś. i jednoistności Syna z Ojcem.
36 2. O pochodzeniu Ducha ś. i od Syna.
37 J 16.
38 3. O ofierze, iż i umarłym pożyteczna jest.
39 4. O znaku krzyża ś.
40 5. O przyczynie śś. i sławie Matki Bożej.
41 6. O kościach świętych.
42 7. O obraziech.
43 O obrazie ukrzyżowanym od Żydów.
44 8. O poście.
45 Za wydaniem z 1598 r. Całe poniższe przytoczenie wypowiedzi nie pojawiło się w wydaniu z 1605, chyba przez pomyłkę. Przyp. JS.
46 Jadam z raju dla pokarmu i nieposłuszeństwa wyrzucony.
47 Dn 1.
48 9. O władzej i przodkowaniu Biskupa Rzymskiego.
49 Sądy Biskupów zlecone Papieżowi.
50 10. O heretykach.
51 11. O panach świeckich iż się w rzeczy duchowne wdawać nie mogą.
52 Świeckim duchowne rzeczy stanowić jest wzór Antychrysta.
53 Do tych punktów dodać też warto punkty 9. i 10. z wydania z roku 1598 – mianowicie 9. O modlitwie Tercjej, Sekscie, Nonie i 10. O chowaniu czystości:
„9. O Modlitwie i czasiech do niej tak mówi, w tychże księgach de Virginitate: Rozmyślaj panno w piśmie ś. miej Psałterz, i Psalmów się naucz. Wschodzące słońce niechaj najdzie księgi w ręku twoich – po trzeciej godzinie przy Mszy będziesz – bo tej godziny postawione jest drzewo krzyża – a szóstej godziny, odprawisz modlitwy z Psalmy, i z płaczem i pokorą – bo tej godziny zawisnął Syn Boży na krzyżu – zasię o dziewiątej godzinie, na śpiewaniu i wychwalaniu będziesz, ze łzami i spowiedzią grzechów twoich, Bogu się poniżysz – bo tej godziny Pan na krzyżu wisząc, Ducha wypuścił.
10. O chowaniu czystości tak mówi, w tychże księgach de Virginitate: Jeśli te które światu służą, opuściwszy ojca i matkę, z śmiertelnym się człowiekiem złączają – daleko więcej panienka powściągliwa, opuścić ma wszytkie rzeczy świeckie, a z samym się Panem spoić. Od tego czasu któregoś Bogu postanowiła w czystości żyć, ciało twe poświęcone jest, i zstało się kościołem Bożym – i na końcu: Wielka jest, prawi, cnota powściągliwość, wielka sława czystości, wielkie jest wychwalenie dziewictwa. O dziewictwo skarbie nieprzebrany – o dziewictwo, wieńcu nigdy nie zwiędły, o dziewictwo kościele Boży, i mieszkanie Ducha ś., o dziewictwo droga perło, pospolitym nieznajoma, i której niewiele ich najduje – o wstrzymałości, przyjaciółko Boża od świętych wychwalona”.
Źródło:
Ks. Piotr Skarga, Żywoty Świętych Stárego y Nowego Zakonu, ná káʒ̇dy dzień przez cáły rok, Kraków 1605, pomocniczo: Kraków 1598
Transkrypcja typu „B”: Jakub Szukalski
