(13) Żywoty Świętych: Makary Aleksandryjski

Żywot drugiego Makarego Aleksandryjskiego

i Marka niejakiego,

od tegoż Palladiusza napisany, którego on sam w ciele widział.

Żyli około roku Pańskiego, 403.¹

   Co się drugiego Makarego Aleksandryjskiego dotycze – pisze tenże Palladius, iż sam z nim przez trzy lata mieszkał, i spraw jego dobrze był świadom, i drugich się od inych dowiedział. Ten niegdy do onego Antoniego wielkiego człowieka przyszedł – i ujrzał u niego piękne rózgi palmowe, których na ręczną robotę używał – i prosił go aby mu ich też dał jednę wiązankę. Rzekł ś. Antoni: pisano jest – nie pożądaj rzeczy bliźniego twego. A skoro to wymówił – wnet one różdżki poschły, jakoby je ogniem poparzył. Co widząc Antoni, powiedział: Oto Duch Ś. odpoczął na tobie – od tego czasu, dziedzicem moich cudów będziesz. I potem rychło czart go potkał na pustyni drogą już nie pomału strudzonego, i rzekł mu: wszak masz dary Boże, które Antoni ma – czemu swoich przywilejów nie używasz, a nie prosisz Boga, abyć dał pokarm ku posileniu na tę drogę? A on mu odpowie: ²Pan jest siła moja i sława moja, a ty nie kuś się o sługę Bożego. I uczynił mu czart obłudnego wielbłąda, na którym się zdało być żywności dosyć, który blisko ś. Makarego stanął – porozumiał iż to była obłuda (jakoż była) i począł czynić modlitwę, za którą wielbłąd on w ziemię przepadł.

   Raz się wezbrał do onego Makarego, o którym się mówiło – i będąc z sobą pospołu, gdy się mieli przez rzekę Nylus przewozić, wsiedli w tę łódkę, w której się wieźli dwa zacni Cesarscy urzędnicy, mając wóz miedziany, i uzdy na koniach złote, i czeladź pięknie w złote łańcuchy i pasy przybraną – Gdy ujźrzeli dwu tych sług Bożych, a oni w sukniach wytartych w kącie łódki siedzą – jeden dziwując się ich skromnemu i ubogiemu życiu, rzekł do nich: błogosławieniście wy, co się ze świata naśmiewacie. Odpowie jeden Makarius: My się z świata śmiejem, ale z was się świat śmieje. ³Tym słowem jeden on Pan uderzony w serce, skoro do domu przyjachał, żywot odmienił, i szaty pyszne zrzucił, i żywot sobie bogomyślny obrał, czyniąc wielkie jałmużny.

   ⁴Jednego czasu, gdy temu Makaremu posłano pięknych winnych jagód, i chęć mu do nich przyszła, chcąc powściągliwości swojej doznać, posłał je bratu drugiemu mdlejszemu – lecz on także uczynił, chęć do smacznej potrawy umorzył, i drugiemu je bratu posłał – on trzeci także innemu, aż się wszyscy bracia onemi jagody obesłali, a nakoniec się do Makarego wróciły całe – każdy chciał na nich jako na pięknych i smacznych żądzą swoję i smaku rozkoszowanie umartwić. Ta rzecz Makaremu wielkie wesele przyniosła, iż bracią miał takiemi cnotami ozdobioną – nakoniec i sam ich pożywać nie chciał.

   Co jedno słyszał dobrego i doskonałego o kim, tego rad naśladował. Powiedziano mu, iż w jednym klasztorze przez wielki post nic nie jedzą coby przez ogień przeszło – ⁵wnet sobie postanowił, aby nic nie jadł przez siedm lat, coby się ognia dotkło – i nic przez on czas nie jadł, jedno surowe jarzyny wodą zmaczane. Co spełniwszy, na potym tego nie czynił. Słysząc o drugim, iż na dzień nie je jedno funt chleba – nadrobił sobie chleba w jeden dzban z ciasną szyją, chcąc nic więcej na dzień nie jeść, jedno coby mógł z niego raz garścią wyjąć. Potym nam śmiesznie powiadał – żem często, prawi, niemało w garść chleba zagarnął – ale z ciasnej onej dziury wszytkiego wynieściem nie mógł. To czynił przez trzy lata.

   ⁶Chciał i sen w sobie zwyciężyć, dzień i noc na służbie Bożej trwając – i powiadał nam, iż przez dwadzieścia dni i nocy pod pokrytym miejscem nie postał – abych, powiada, sen zwyciężył, we dnie gorącość, a w nocy zimno cierpiąc. Lecz gdybych był, powiada, w dom jeszcze dłużej nie wszedł, ani przespał się – jużby mi tak był mózg usechł, żebych się był sam zapomniał. Z strony mej sen zwyciężony – ale z strony przyrodzenia które bez niego być nie może, ustąpiciem mu musiał. ⁷Niegdy cielesna pokusa przykra mu być poczęła – tedy się sam osądził, aby siedział sześć miesięcy przy błocie Scetis, w dzikiej barzo i bagnistej puszczy – gdzie komorowie są tak wielcy, iż się ossom równają, żądłami swemi i skórę na wieprzach przebić mogą – tedy go po wszystkim ciele tak skąsali, iż wiele ich mniemało, aby był strędowaciał.

   ⁸Napadła go niekiedy chuć, jako nam sam powiadał, aby oglądać mógł na pustyni grób onych wielkich Czarnoksiężników, jeszcze za Mojzesza w Egyptcie będących, Janna i Jambra, którzy się Mojzeszowi sprzeciwili (jako mówi Apostoł)⁹ przy którym ogród z rozmaitego i osobnego drzewa wielce kosztowny byli zbudowali, i wielkie w nim skarby złożyli – tym się ciesząc, iż po śmierci w onym ogrodzie przebywać mieli – tak od czartów, którzy je zaraz do piekła ponieśli, zwiedzieni. Ale żeby tam nikt wniść nie mógł, srogimi czarty miejsce ono osadzili, iż do onego czasu za Makariusza żaden tam nigdy wniść nie mógł. Tam się tedy wezbrał Makarius, chcąc diabły one stamtąd wystraszyć, a nową wojnę z nimi zacząć. ¹⁰I puścił się w wielkie pustynie, po gwiazdach się tylo sprawując, a trzciny co mila w ziemię wtykając, żeby nazad idąc drogi nie uchybił. Po dziewiątym dniu, gdy już blisko był onego ogroda, po przespaniu, obaczy wszytkie one trzciny w głowach swoich, które szatanowie, chcąc mu myśl do wrócenia się nazad skazić, wybrali. Lecz on o to nie dbał, a w Bogu nie w trzcinach nadzieję posadził. Gdy się już do miejsca przybliżał, wielka horda czartów drogę mu zastąpiła, dziwnemi go widoki, i wrzaski, i słowy strasząc – i drzewiej go tam puścić niechcieli, aż im rzekł tam nie zostawać, ale rychło z onego ogroda wyniść. I wszedszy widział tam wszystko, i one skarby, i one drzewa już zstarzałe a od słońca wysuszone. I doznawszy mocy Chrystusowej przeciw onym czartom, cudownie się przez dni dwadzieścia nazad wrócił – u jednej dzikiej krowy (która mu nad zwyczaj i przyrodzenie, na rozkazanie Boże powolna była i za nim szła) mlekiem się posilając.

   ¹¹Słysząc o niejakich zakonnikach Tabenezjotach, iż dobrze P. Bogu pod sprawą niejakiego Pachoniusza służyli, których było na jednym miejscu tysiąc i cztery sta, szedł do nich jako nieznajomy – ¹²a bacząc iż jedni wielki post, raz w dzień jedząc, drudzy trzeciego, drudzy piątego dnia posilając ciało swoje, pościli, drudzy całą noc na modlitwie stali, a cały dzień robiąc siedzieli – on zmaczawszy sobie kilka rózg palmowych, stanął w kącie, i przez cały post, aż do Wielkiejnocy, chleba i wody nie skusił – nie poklęknął, nie siadł, nie legł, jedno w Niedzielę trochę liścia Crambes żwał, żeby go wżdy widzieli jedzącego, a żeby sam w jaką pychę, o sobie wysokiego rozumienia, nie wpadł. Jeśli szedł na potrzebę, wnet się wrócił do roboty, milcząc a modląc się – gdy się wszyscy zdziwili takiemu ćwiczeniu i darom Bożym – Pachomius go duchem prorockim poznał, iż to był Makarius, o którym wiele słyszał. I przywiódszy go do ołtarza, rzekł: Przydź sam uczciwy starce – bo wiem iżeś ty jest Makarius, próżnoś się zataił. Dziękujęć iżeś syny moje zbudował, a ich ukrócił, aby wiele o sobie nie rozumieli, gdy co dla Pana Boga czynią – ponieważ twej cierpliwości nie dojdą. Idźże z Bogiem na swe miejsce, a proś za nas Pana Boga.

   ¹³Powiadał nam, iż miedzy inemi życia doskonałego postępki, wzięła mię chuć przez pięć dni tak się sprawić, żeby myśl moja żadnej rzeczy, okrom P. Boga, nie przypuściła – i zamknąłem się w celli, aby nikt zemną nie gadał – i stanąłem od wtórej począwszy, rozkazując sercu swemu, a mówiąc: patrz abyś z nieba nie śmiało zstąpić – masz Anioły, masz Archanioły, Mocarstwa, Cherubiny, Serafiny, masz Boga wszego tego twórcę – tamże się baw, a pod niebo nie zstępuj, ani się na świata tego widomego przypatrowanie obracaj. Gdym w tym dwa dni i dwie nocy przetrwał – takem tym pobudził czarta, iż się zstał ognistym, i popalił mi wszytko w celli – nakoniec i rogożą na którejem stał, palić począł, i mniemałem abych i sam zgorzeć miał – i z bojaźni musiałem dnia trzeciego przestać. Bom myśli mej nie mógł tak zatrzymać, iżby zstąpić do myśli tych niskich nie miała. Bóg podobno tak chciał, abych się tym w pychę nie podniósł. 

   Gdym ja niegdy do celle jego przyszedł, (mówi Palladius) nalazłem jednego ze wsi kapłana, a on przed jego cellą leży, głowę wszytkę miał prawie skancerowaną, tak iż się kość wszytka na wierzchu głowy ukazowała, przyszedł był do ś. Makariusza, aby go zleczył – a on z nim i gadać niechciał – jam się za nim wstawiał, mówiąc: zmiłuj się nad nim, żebyś wżdy przynamniej co z nim rozmówił. A on mi odpowiedział: nie jest tego godzien aby był zleczon. ¹⁴Chceszli aby był zdrów, namów go, aby napotym nigdy Sakramentów ś. nie sprawował. Bo nieczystość spłodziwszy, śmiał ś. Mszą mieć – i przeto skarany jest od Boga. Ale jeśli tym przestraszony, przestanie tego sprawować, czym tak sprośnie wzgardził – tedy go P. Bóg uzdrowi. Co gdy obiecał pod przysięgą, iż dalej więcej sprawować Mszej ś. niechciał. Spytał go Makarius: Wierzysz w Boga, przed którym się nic zataić nie może? Odpowie: I barzo. A jakoś mógł P. Boga oszukać – rzecze Makarius: znaszli twój grzech, i karanie zań, i jeśli się polepszyć chcesz? A on się swego grzechu spowiadając, obiecał iż się dalej w urzędy kapłańskie wdawać nie miał, ale z laikami przestawać miał. I przez kilka dni zleczony, chwalił Pana Boga, i ś. Makaremu wielkie dzięki oddawał.

   Czynił ten ś. i innych cudów, w wyganianiu czartów i leczeniu niemocy bez liczby. ¹⁵Czasu jednego naszła go myśl próżna, aby dla pewnych przyczyn szedł do Rzymu, a tam czynił te cuda i te dobrodziejstwa chorym – i barzo go tym czart i długo trapił – on upadszy u progu swej celle, wypuścił z niej nogi, i rzekł do czartów: Ciągnicie wy mnie sami i szarpajcie, ja o swoich nogach tam nie pójdę i będę tu aż do wieczora leżał – a jeśli mię nie wywleczecie, już was nie usłucham. I leżąc długo, wstał. ¹⁶W nocy zasię też go myśli napadną – tedy dwa wory piasku nasypał, i wziąwszy na ramiona, chodził tak po puszczy – i potka go niejaki Teozebius, i rzecze: co nosisz ojcze tak ciężkiego? Włóż na mię ten ciężar, a nie trudź się. A on rzecze: Trudzić będę tego co mię trudzi. Bo będąc ten mój osieł leniwym i nikczemnym, chce się mu biegać po świecie, niechże się nabiega. I tak strapiwszy ciało, myśl onę i pokusę zwyciężył.
   ¹⁷Rzekłem mu raz: Ojcze Makary, biedzę się z myślami – wszytko mi mówią – a co tu czynisz, oto próżnujesz w zakonie? A on mi powiedział: Powiedz tak myślom twoim: dla Chrystusa ścian tych strzegę.

   Powiadał mi, iż przy rozdawaniu Naświętszego Sakramentu, Markowi niejakiemu nigdy Sakramentu nie podawał – ale mu Anioł z ołtarza dawał. Jam tylo, powiada, palca zajźrzeć mógł u tej ręki, która mu dawała. ¹⁸Ten Marek będąc młodszy, mógł mówić z pamięci wszytek Nowy i Stary Testament. Gdy już był star barzo, mając lat sto, i zęby wszytkie wypadałe, przyszedłem do jego celle, i siedząc przy drzwiach, usłyszę a on się sam z sobą i czartem swarzy, i mówi: Czegóż jeszcze chcesz zły starcze? Jużeś pił i wino, i olejuś używał – czegóżci jeszcze nie dostaje obżerco? Żółtobrzuchu, złotrzyłeś się na starość? A do czarta mówił: ¹⁹Dajże mi już pokój czarcie, zstarzałeś się już zemną w tych swarach – zemdliłeś mi ciało, i na winoś mię namówił i na olej, czyniąc mię rozkosznikiem. A jeszczeż ze mnie korzyść mieć chcesz? Już nie najdziesz nic u mnie, cobyś mi ukraść miał, pódźże już precz odemnie ludzki nieprzyjacielu. I tak się sam hańbiąc, mówił: Cóż będziesz czynił mataczu, obżerco w starości, i pijanico w zgrzybiałości twojej? Póty Palladius o żywocie tych świętych.
 

   ²⁰[1.] Tak się sami nienawidzieli, wedle nauki Pańskiej,²¹ święci Boży – daleko kochanie przyrodzone, którym się każdy sam i swe postępki miłuje i obmawia, oddalali od siebie – tak wielkiej świątobliwości będąc, i towarzystwo Anielskie mając, taką pokorę przed Bogiem zachować umieli, jakoby byli nagrzeszniejszy – i tam gdzie grzechu nie było, grzechu się bali, a sami się sobą brzydzili. Co był za grzech w tym bezzębnym i stoletnym starcu, iż wino prze mdłość przyrodzoną pić musiał, nie jako zwyczajny napój, ale jako lekarstwo zgrzybiałości swej potrzebne? A wżdy się tak o to frasował, i za rozpuszczenie i osłabienie zaczętego żywota sobie poczytał. A drudzy w wielkich zbytkach, w jedzeniu i w piciu, i myślić o tym niechcą, jako ciała swe obciążają, i do złego pobudzają – i jako wiele niepotrzebnie tracą, z czego jałmużny czyniąc, zyskowaćby sobie dary niebieskie mogli. Dostatek który im dał Pan Bóg na kupowanie pałaców niebieskich, na brzuch i sprośny gnój, i robactwo, które się z tego ścierwu naszego rodzi, swym marnotrawstwem obracają. Boże daj nam z takich przykładów więtszą o zbawieniu czujność.
   ²²2. To skaranie kapłana, w nieczystości Mszą straszliwą sprawującego, mogłoby onę księżą przestraszyć, którzy podejźrzane niewiasty mając, i w grzechu się najdując, śmieją iść do niepokalanych tajemnic, i one sprawować, takiej się pomsty Bożej nie bojąc. Wymawiać się umieją, iż idą w pokucie i za spowiedzią. A ono takie białegłowy, w domach swoich zostawując, pokazują, iż żadnej w sobie prawej skruchy i pokuty nie mają – ale serce i zła chuć do grzechu zostaje, i wrócić się w toż błoto mają wolą – pewnie prawa skrucha przyczyny i powodu do grzechu, w oczach nie cierpi – ale jej jako nieprzyjaciela i czarta z domu i z oczu zbywa. ²³Przeto spowiedź i pokuta takich nizacz jest, a miasto oczyścienia, więtsze potępienie odnoszą – i ci co takie rozgrzeszają, źle i z gniewem Bożym tym Sakramentem szafują, i uczestnicy są grzechów cudzych, wedle Apostoła. Acz na takie kapłany przykładów srogości Bożej dosyć – jednak zamilczeć niechcę osobnej a straszliwej przygody, która się czasu naszego tu w Wilnie przytrafiła, Roku P. 1572.
   ²⁴Kapłan tu był jeden przy kościele ś. Stanisława na zamku, w nieczystości, jako było słychać, i złym sumnieniu często straszliwą służbę Bożą Mszej ś. sprawujący. W wielką Śrzodę śpiewając Passją, tak błądził, i od siebie odchodził, na znak niegodności swojej, do brania w usta straszliwego imienia Bożego, i czystych słów ś. Ewangeliej – i na znak prędkiej już pomsty od Boga, na zatwardziałość jego. Był też jeden pachołek służebny, urodziwy i mężny, który u heretyka służąc, a przez siedmnaście lat grzechów się swoich nie spowiadając – myślił o spowiedzi – i chciał się w wielki Czwartek spowiadać, ale mu coś przeszkodziło. Nazajutrz w wielki Piątek słuchając kazania, tamże na zamku, gdy kaznodzieja pojmanie Pana naszego rozczytając, przywodzi one słowa z Psalmu:²⁵ Powrozy grzechów zwichłały mię – on człowiek tak wyć i łkać jako bezrozumny począł, iż go z kościoła wyprowadzić musiano. Gdy mu mówiono: pomni się co czynisz – powiadał: pomnię com czynił grzesząc przeciwko Bogu. Wychodząc ze drzwi kościelnych – potkał onego kapłana nieczystego we drzwiach stojącego – a iż z nim miał trochę znajomości, pięknie się pozdrowili, i rozeszli. ²⁶Gdy on pachołek przyszedł na most, który jest ku miastu przez Wilnę rzekę – głos jakiś szatański nań przypadł, mówiąc mu: wróć się – on na tak okrutną myśl jako w zachwyceniu i od rozumu odeściu, posłuchał głosu diabelskiego – i czarta przed sobą jako jakie czarne dziecię idącego widział – i wracając się nazad, najdzie onego kapłana na onymże miejscu stojącego, a kazania nie słuchającego – i obłapiwszy go, począł go w twarz jako pies zębami kąsać – ²⁷gdy kapłan uciekać pocznie, szable dobywszy, puści się za nim w kościół, i palce mu pierwej u ręku, któremi się niegodnie ciała Bożego dotykać śmiał, poodcinał – iż je potym po kościele zbierano. Ludzie wszyscy, i wiele rycerskich, z kazania się porwawszy, bronić kapłana chcieli – ale żadną miarą nie mogli – posiekał go srodze i zabił, nie daleko kazalnice – z taką szatańską furią, iż mu żaden odporu dać nie mógł. A jednak żadnego innego nie zranił. Skoro to zbroił, wnet słabym został, pojmać się dał, wołając aby go wiązali, iż jeszcze czuł coś złego przy sobie. Gdy ku sobie prawie przyszedł, wszytko powiedział, jako bez żadnej winy, jedno czarta posłuchawszy, zabił onego księdza. ²⁸To przykładał, iż moje grzechy Pan Bóg, powiada, skarać chciał, tym grzechem tak wielkim – ²⁹a zwłaszcza iżem się dawno nie spowiadał. I gdy prosił przed urzędem o kapłana Katolickiego, posłano po tegoż kaznodzieję którego rano słuchał, przed którym z wielką a dziwną skruchą grzechów się swoich Panu Bogu sprawując, barzo ochotnie śmierci pragnął. Na którą tegoż dnia idąc, ludzi upominał (przy czym też było wielu heretyków) aby spowiedzi świętej nie odwłóczyli, a za odwłoką ciężkich na się grzechów nie obalali. I ochotnie śmierć onę za grzechy swe przyjmując, szyję pod miecz ściągnął. Mianować imiony obudwu niechcę – bo jest rzecz świeża, i w dobrej pamięci ludzkiej – a tu się wspomina, aby taki srogi przykład i dziwny w zapomnienie nie poszedł – a kapłanom nieczystym, a kazania nie słuchającym, i laikom spowiedź świętą a pokutę odwłóczającym, ku przykładu a postrachu położony był. Dziwne sprawy Boże – kapłan przez pokuty nagle zabit – a ten świetcki w pokucie i z dobrą nadzieją zszedł. Znać iż kapłańskie grzechy więtsze – i gorsza rzecz być nie może, jako duchowny, gdy stan swój niedbale sprawuje, a w grzechy się wdawać pocznie. Jako z nalepszego wina, gdy kwaśnieć pomału pocznie, najadowitszy się ocet zstaje.
 

1  X. Ianuar. Stycznia. Mart. R. 2. Ianuar.

2  Ps 28(27). [U Skargi: „Ps 30”. Przyp. J.Sz.]

3  Patrz, moc słowa jednego z ust świętych.

4  Wielki przykład powściągliwości w smakowaniu.

5  Post bez ognia.

6  Wojnę z niespaniem wiódł Makarius Ś.

7  Cielesną pokusę czym zwyciężył Makarius Ś.

8  Grób Janna i Jambra.

9  2 Tm 3.

10  Znać iż w Egiptcie we dnie gwiazdy widzieć.

11  Tysiąc i czterysta zakonników na puszczy w jednym klasztorze.

12  Post wielki jako pościł ś. Makarius.

13  Żeby myśl z nieba nie zstępowała przez kila dni, jaka to trudność.

14  Straszliwy to przykład na kapłany nieczyste – Patrz co się o tym mówi w Obroku.

15  Patrz jako z myślami o próżnej chwale u ludzi walczył ten ś.

16  Lekarstwo na próżne bieguny.

17  Osobliwa nauka zakonnikom na czarta gdy je z zakonu wyrugować chce.

18  Żywot Marka.

19  Wzgarda samego siebie.

20  Obrok duchowny.

Pokora śś. Bożych.

21  Łk 14.

22  Nieczystość kapłańska jaką ma pomstę.

23  Prawa skrucha wymiata z domu do grzechu podniatę.

24  Straszliwy sąd Boży i pomsta nad nieczystym kapłanem w Wilnie.

25  Ps 119(118).

26  Na te kapłany co kazania nie radzi słuchają.

27  Palce któremi się kapłan nieczysty niegodnie ciała Bożego dotykał, poobcinano.

28  Grzech się więtszym grzechem karze.

29  Spowiedź odwłaczać jaka zbawieniu utrata.

Źródło:

Ks. Piotr Skarga, Żywoty Świętych Stárego y Nowego Zakonu, ná káʒ̇dy dzień przez cáły rok, Kraków 1605, pomocniczo: Kraków 1598

Transkrypcja typu „B”: Jakub Szukalski

⋘ + ⋙