(66) Żywoty Świętych: Adam i Ewa

Żywot pierwszych rodziców naszych

Jadama i Ewy,

i Historia o stworzeniu świata.¹

   Iż miesiąca tego, który Marzec zowiem, świat (jako mieni wielu Doktorów) i z nim pierwszy ojcowie naszy Jadam i Ewa, stworzony, i ktemu tegoż miesiąca wcielony jest Syn Boży w żywot Przenaświętszej Bogarodzice, i na krzyżu rozpięty o tymże czasie zagubiony świat odkupił – położę tu żywot Jadama i Ewy, z powieścią o stworzeniu świata, za czym na swych miejscach i inne żywoty Świętych w Bibliej opisanych wyłożę. Bo z nich jest więtsze niżli z inych zbudowanie, przykłady i pobudki do dobrego, jako z słów Ducha Świętego, aby i do Bibliej tych, którzy nie rozumieją, abo którym bezpieczne jej czytanie nie jest, tęskno nie było. Bo nie wszytko zdrowe jest gołego a nierozumianego Pisma czytanie. Ma wielką w sobie trudność, ma kości któremi prosty udawić się, i hardy zabić się, i głębokość w której pyszny rozum utopić się może, co na dzisiejszych heretykach widzim, iż z Bibliej źle rozumianej, wszytkie swe błędy i bluźnierstwa brać chcą. Przeto Kościół Boży jako matka opatrzna i zdrowie dzieci swych obmyślająca, nie każdemu radzi gołe Pismo Święte czytać – nie z której zazdrości ani z wątpienia o prawdzie nauki swej – ale z miłości ku dzieciom, aby się twardym chlebem, bez jej łamania i zeżwania nie podawiły. I w Starym Zakonie, pisze Hieronym ś.² – czytania Ksiąg Rodzajów, i pienia Salomonowego, i Proroków, nie każdemu dopuszczano. I w Nowym Zakonie Chrystus, w osobie onego Samarytana, dwa one srebrne na potrzebę chorego, któremi się dwa testamenty Pisma Ś. starego i nowego rozumieją, ³nie choremu samemu, ale gospodarzowi i lekarzowi jego, w ręce podał. Bo chory mając pieniądze, chuciby swej skażonej, do szkodliwych napojów i potraw, a nie zdrowiu dogadzał. Tak tedy tę historią poczynam.

   Nic było Panu Bogu po tym stworzonym niebie, ani po Aniołach, ani po tym wszytkim co jest, i co się rusza, i co roście i co żyje, i rozum ma na niebie i na ziemi. Bo On bez tego we Trzech Personach, Ociec, Syn, i Duch Ś. był przed wieki bez wszelkiego stworzenia sam w sobie sławny, wielki, nic nie potrzebujący. Ale dobroć Jego, iż jest z natury użyczająca się – jako istność Bóstwa swego na Syna rodzeniem, i przez Syna na Ducha Ś. tchnieniem, bez początku i przedwiecznie wylać wewnątrz raczył – tak też i zwierzchnie w rzeczach poczętych i stworzonych, użyczliwym się być pokazał, szczęścia swego i doskonalstwa stworzeniu udzielając, aby nie bywszy, było, trwało, ruszało się, i żyło, a każde cząstkę jakąkolwiek i odrobinę szczęścia Boskiego wedle natury, potrzeby, i pojęcia swego miało – żeby w stworzeniu Stworzyciel pokazał swoję niezmierną moc, niewybadaną mądrość, niewyczerpaną dobrotliwość. Przetoż za mocą Jego z niszczegoż, bez naczynia, bez materiej, bez pomocy i roboty budowniczej stanął ten świat, dziwne dzieło i pałac wszytkiego co jest, niebo i ziemia. ⁴Na niebie nie jedno niebo, ale wiele ich tam nam jeszcze niewidomych, okrom tego na które patrzym, uczynił, więtszych, piękniejszych, i szerszych. Gdzie stworzył i osadził Anioły i Duchy one, wojska,⁵ mocy swej niezliczone, hufce na dziewięć chórów rozdzielone, uszykowany poczet chwały swojej, i sługi światłości swej. ⁶Które stworzywszy, dał im wolną wolą do służby swej, niechcąc nic po nich poniewolnego, jeśliby rozumieli iż to z ich dobrem, Twórcy się swemu kłaniać, a Jemu samemu służyć, aby w tym darowania wiecznej chwały i dobra nieodmiennego w niebieskich rozkoszach, za takie wolności onej swej przy łasce Bożej użycie, oczekiwali.

   Tedy jedni Aniołowie, którym był głową Lucyfer, w pychę się udali,⁷ na samych siebie i dary dane patrząc, a do Twórce swego Boga, od którego je wzięli, onych nie obracając, źle użyli wolności swej, chcieli być Bogu równi, pokory żadnej Jemu i pokłonu nie oddając. Zaczym wzięli karanie swe, strąceni do ciemności piekielnych, w wiecznej nędzy, chwałę wieczną utraciwszy, zostali, i tak na wolej swej zatwardzieli, iż na wieki wiekom obrócić jej ku Panu Bogu, i Jego miłować nie mogą. A drudzy mędrszy, grzechowi się onemu i pokusie sprzeciwili, z nimi prawie walcząc, i przy pokorze a powinności swej ku Twórcy swemu zostając.⁸ Za co odnieśli wieczne ono i nieodmienne szczęście i widzenie oblicza Bożego, i tak są na wolej i myśli swej utwierdzeni, iż nigdy już zgrzeszyć ani utracić szczęścia swego nie mogą.

   Potym chcąc Pan Bóg inne także Anielskie, nieśmiertelne i rozumne stworzenie, to jest człowieka, na uczestnictwo chwały swej, i ono szczęście, z którego źli Aniołowie wypadli, uczynić – umyślił ducha Anielskiego w ciele stworzyć, aby duch przedziwny a niewidomy do hardości, jako oni pierwszy, takiej przyczyny nie miał, a ziemią i ciałem obciążony, pokornym Twórcy swemu zostawał. I postawił pierwej widomy ten świat dla człowieka, który miał być w ciele widomym, tworząc to cielesne stworzenie dla niego, aby je miał sobie ku docześnemu mieszkaniu, pociesze, ochłodzie, ku potrzebie i ku uczciwej zabawie swojej. I postawił to widome niebo, jako sklep wysoki, i rozciągnął je jako tablice abo księgi,⁹ aby w nie przyszły człowiek patrzył, a moc i piękność Boską na nich wyczytał, i do tak wysokiego a pięknego pałacu wzdychał – rozciągnął je jako piękny kobierzec haftowany drogiemi kamieńmi i perłami, takiemi rozlicznej światłości gwiazdami, i promieńmi złotymi, aby wejźrzenie i wzrok swój, przyszły dzierżawca uweselał – a tam myśl swoję wszytkę obracał. Dał i biegi rozmaite na słońce i gwiazdy, uczynił dzień na zabawy, a noc na ludzkie odpoczynienie – rozkazując słońcu, miesiącowi, i gwiazdom inym, aby ku posłudze przyszłego pana swego człowieka, biegać nie omieszkały, a o drodze swej, i czasiech wiedziały.

   Postawił i ziemię bez dna i fundamentów, na samym ją słowie swym i rozkazaniu zawiesiwszy, i spędziwszy z niej wody morze uczynił, a ziemię osuszył, rozkazując górnym morskim wodom,¹⁰ aby brzegów i grobel swych, z miękkiego i niskiego piasku usypanych, nie mijały, a tam gdzie kazał, łamały wełny swoje, i nazad się wracały. I przybrał grubą ziemię, trawą i zioły,¹¹ na użytki i lekarstwa ludzkie potrzebnemi, kwiaty rozkosznemi i wonnemi, rodzajnemi drzewy, wysokimi gajmi, wesołymi dąbrowami, pięknemi górami, kruszcami złotemi, śrebrnemi, i innemi, wdzięcznemi pagórkami, szerokimi polmi, zielonemi łąkami, strumyszczkami i rzekami małymi i wielkimi, wiecznie płynącymi. I rozkazał ziołom, i drzewom, aby nasienie na zachowanie i rodzaj swój wiecznie wypuszczały. Potym i wody okrasił i napełnił, Twórca wszego, aby miały swe obywatele – i naczynił w nich wielorybów i ryb, rodzajów i smaków rozmaitych, i ku podziwieniu wielkich i małych – dał też na morze różne wiatry, na jazdę i płynienia ludzkie, drogę im na samych gwiazdach ukazując – a na wełnach i wzruszeniu, i pod obłoki podnoszeniu od wiatrów wód onych moc Boską swoję zjawiając. Powietrze też ozdobił rozmaitemi ptaki, z pierzem pięknym, z farbami, głosy, i śpiewaniem różnym, ku ochłodzie ludzkiej – dając im mięsa smaczne i dziwnie różnemi smakami, ku potrzebie i żywności człowieka.

   Nakoniec dnia szóstego stworzył z ziemie bestie i nieme twarzy, i to co się jedno rusza na ziemi, i naczynił źwierząt rozmaitych, domowych i leśnych, łaskawych i dzikich, każdemu dar jaki w mięsie, w mocy, w robocie, w skórze, w biegu, dla człowieka zostawując. A iż temu co jedno stworzył na ziemi, w wodzie, i powietrzu, dać miał pana i głowę – ¹²uczynił ine panu mieszkanie jako zamek nad miastem, i postawił pałac osobny, a pokój jego, to jest, on rozkoszny Raj – gdzie wszytko co stworzył, co narozkoszniejszego, i nalepszego zebrał. Ziemię w nim uczynił wysoką, piękną, z pagórkami i cztermi rzekami, i zioły ją, kwiaty wonnemi, i pięknemi, także i drzewy rozsadzonemi, z owocy przewybornemi osadził. Puścił powietrze nigdy się niemieniące, jasnością zawżdy słoneczną wesołe, a jako w ustawicznej wiośnie ciepło dał bez upalenia, i wiatry letne chłodzące, i wszytkie tam wszczepił i fundował rozkoszy.

   Nagotowawszy wszytko, a już jako członki i tułów postawiwszy – dopiero temu wszytkiemu o głowie radził, mówiąc: dobre to wszytko i barzo dobre – ale głowy i pana nie masz. I rzekł Ociec do Syna i Ducha ś. – Trójca błogosławiona i jeden Bóg: Uczyńmy człowieka, na obraz i podobieństwo nasze – zlećmy jemu panowanie na ryby morskie, i na ptastwo powietrzne i na bestie ziemskie, i na wszytko co się rusza na ziemi. ¹³I stworzył Pan Bóg człowieka, to jest parę ludzi, męża i niewiastę. Pierwej męża z ziemie, potym niewiastę z kości jego, czyniąc im ciało bestiom nieco podobne – ale duszę uczynił im na obraz i podobieństwo swoje – to jest, dał im duszę nieśmiertelną, rozumną, sobą władnącą, i sobie wolną, i do otrzymania chwały wiecznej sposobną – ¹⁴bo w tym człowiek, Boży obraz na sobie z przyrodzenia włożony ma, iż nigdy umrzeć nie może, a zna złe i dobre z natury, wiedząc co przystoi a co nie przystoi. ¹⁵A jako Bóg wolna rzecz jest, nic z musu nie czyni – tak tę wolność z przyrodzenia, jako obraz swój, dał człowieku – aby sprawy swe wolne miał, i nic nie czynił, jeno z obierania i upodobania – nie tak jako bestie, które z skłonności natury, czynią to, do czego ich wiedzie przyrodzenie, rady nierady – uczynił go jako wielkim wolnym królem, jako i Anioły z przodku, aby znając Boga swego, z dobrej Mu wolej swej a nieponiewolnie służył – i obiecując mu wieczną chwałę i widzenie twarzy swej, do tego sposobnym go uczynił. ¹⁶Nakoniec spaniałość mu swego podobieństwa dał, aby był jako bóg ziemski, światem i to co na nim jest, w wodzie i na powietrzu, i nad źwierzęty, i nad tym co żyje, władnący.

   I tak stanął Jadam uczyniony w męskich dorosłych leciech, żadnego z ojca i matki rodzaju nie mając. A iż człowieka stworzył P. Bóg z natury towarzyskim – rozumiał iż miał bez towarzysza tesknić, z którymby szczęścia swego społeczność miał (bo w dobrym mieniu i szczęściu nawiętszym, nie wytrwałby człowiek, gdyby nie miał uczestnika dobra swego) przepuścił Pan Bóg sen na Jadama, i uczynił z kości jego niewiastę – którą, iż była z niego wzięta, duchem prorockim poznał gdy się ocucił, mówiąc: to jest kość z kości moich – zwana mężatką będzie, bo z męża wzięta jest. O jako się tam już ona para ludzi Panu Bogu swemu pokłoniła, iż je stworzyć tak raczył, z wielkimi a niewymownemi dary.

   ¹⁷Trojakimi człowieka P. Bóg przywilejmi obdarzył – przyrodzonemi, darowanemi, i docześnemi świeckimi. Przyrodzone, których nigdy stracić nie mógł, te są – iż go na obraz swój i podobieństwo stworzył, duszę mu dając, jako się rzekło, nieśmiertelną, rozumną, wolnie sobą władającą – i nad bestiami panowanie. A darowne i niebieskie temu dane są przywileje, które się in gratia & iustitia originali, to jest w łasce i sprawiedliwości pierworodnej zamykają. ¹⁸Łaska ta była, iż wdzięczny Bogu i Jemu miły jako syn jaki był – i wysłużyć sobie mógł łacno niebieskie królestwo, do którego swego czasu przeniesion być miał. A sprawiedliwość pierworodna ta była – iż w sobie nie miał coby mu do pełnienia wolej Bożej i porządku rozumnego przeszkadzało – to jest, wola jego rozumowi się nie sprzeciwiała, ani ciało rozumnej wolej, żadnej wojny nie czyniło do czego rozum drogę ukazał, wnet bez trudności wola zezwoliła – a co dusza chciała, to ciało i jego namiętności, bez wymówki i trudności czyniło – a konkupiscentiej, to jest, nierządnej żądzej i cielesności, rozumowi się sprzeciwiającej, nie było. I tak w onej prostocie i prawości, czynili wolą Bożą, tak łacno, jako gdy kto po wodzie płynie.

   ¹⁹Dla tegoż i ciało od złej żądzej wolne, dwa miało wielkie przywileje. Pierwszy, iż na nim nic szpetnego i niewstydliwego być nie mogło – bo we wszytkim duchowi i rozumowi powolne było, zapalenia żadnego i chciwości przeciw wolej rozumnej nie mając – ²⁰i przetoż byli nadzy, a nic się nie wstydzili, bo nic nieprzystojnego i przeciw wolej rozumnej żądać ciało nie mogło – a iż grzech jest odstąpienie od rozumnej a dusznej wolej, a za grzechem idzie wstyd i sromota – gdzie grzechu nie było, a ciało się z rozumem zgadzało, tam też i wstyd być nie mógł. Drugi przywilej miało ciało, iż za tą powolnością, którą duszy i rozumowi uczyniło, umierać nigdy nie mogło – ale dusza oną prawością pierworodną obdarzona, ożywiać ciało na wieki mogła – zwłaszcza przy drzewie żywota, w raju posadzonego, mieszkając. Dał mu też Pan Bóg i trzecie dary docześne – to jest pociechę w potomstwie, rodzenie niewiastom bez boleści, władzą nad wszytkiemi źwierzęty, żywności bez pracej, i rozkosz onę rajską, a uwiarowanie wszytkich kłopotów.

   ²¹Takiemi przywilejmi i dary opatrzywszy przodki nasze – prowadził ich P. Bóg do pałacu, dla nich osobliwie zbudowanego – to jest do Raju, na zamek a królewskie mieszkanie. I ukazal im one dla nich nagotowane rozkoszy rajskie. ²²Bo ziemia ta, na której jesteśmy teraz, jako stajnia abo jaka obora dla bydła tylo uczyniona była – a ludzkie mieszkanie było, górne one pałace Rajskie, w które Pan rodzice nasze pierwsze wprowadził. I oddawszy im Raj a possessją naznaczywszy, przed zamkiem kazał bestiom i ptastwu wszytkiemu stanąć – i wyszedszy z Raju, oddał im je ku posłudze i niewolej – dając taki rozum i mądrość Jadamowi, iż wiedział naturę wszytkich, i dał im przezwiska wedle przyrodzenia każdego. ²³Nakoniec aby też sami o Panu swym wiedzieli – okrom prawa na ich sercach napisanego – dał im takie rozkazanie, żeby się drzewa tego, które potym zwano wiadomość dobrego i złego, nie dotykali, ani z owocu jego pożywali – i uczynił z nimi i potomki ich zmowę: zachowacieli się przy wolej mojej, a to małe rozkazanie spełnicie – wszytkie te dary któremim was opatrzył, wleję na potomstwo wasze na wieki – a potym wezmę was do siebie z ciałem i z duszą, na niewidome one niebieskie rozkoszy, i królestwo, od którego źli Aniołowie odpadli. A jeśli przestąpicie wolą moję, wy i potomkowie waszy, śmiercią zarażeni będziecie, i łaskę i te dary moje oddalę od was, a karać was wiecznym potępieniem, jako i złe anioły, będę.^{24 25}Naznaczył im i zabawę dla próżnowania, nie jako robotę abo pracę, ale jako ochłodę. Rozumiem iż podobno nie inną, jedno aby wolą świętą Jego czynili, chwaląc Go jako ziemscy Aniołowie, we dnie i w nocy – a żeby strzegli, aby miejsca onego nie utracili – ponieważ jeszcze upaść mogli.

   Długoli się tak sprawowali i w onym Raju byli, na to domysłu ludzkiego nie zstanie. Po długimli po krótkimli czasie, przyszedł on przeklęty ociec kłamstwa, i początek grzechu, dusz rozbójca Lucyper, który swego szczęścia zachować niechcąc, zazdrością i złością o ludzkie się pokusił – aby Bogu wzgardę, ludziom piekło zjednał, a sobie towarzystwa w mękach przymnożył – nie mógł wytrwać, iż człowiek obłożony ciałem ziemskim będąc, lepiej się sprawował, niżli on bez ciała – zwieść go, i od Boga oddalić zdradą swoją chciał. Wziąwszy na się osobę wężową, począł z niewiastą rozmawiać: ²⁶Czemuż wam Bóg rozkazał pościć, a nie jeść z każdego drzewa, to co stworzone jest ku pożywieniu? A cóż to wasze za szczęście gdy tak smacznej i pięknej rzeczy nie skosztujecie? Wszak to jedna męka patrzyć, a nie pożywać – i tak złą pożądliwość przeciw wolej Bożej miotać na nie począł. A niewiasta odpowie: wolnoć nam z innych pożywać – ale z tego nie wolno – bo nam Bóg zakazał, i śmiercią zagroził, mówiąc: umrzecie. ²⁷O nieszczęsna niewiasto, czemu się z tym nieprzyjacielem w rzecz wdajesz? Jakoś zaraz nie poznała, iż to twój zdrajca, który cię śmie o to pytać, czemu Bóg to abo owo rozkazał? Aza Jemu nie wolno rozkazać co chce? Aza się winien sprawować stworzeniu swemu Pan i Stworzyciel wszytkiego? Nie trzeba pytać, czemu co rozkazał, jedno pełnić to co rozkazał. Diabelski to głos jest, gdy co Bóg mówi, pytać się: czemu to? A nie tylo się w tym nie obaczyła – ²⁸ale i w tym iż do towarzysza starszego nie pobieżała, radząc się go o to, ale się sama w taką chytrą rozmowę wdała. W pokusie, której kto się starszemu nie zwierzy, prędko w niej zginie.

   Gdy widział czart iż mu się pierwszy stopień powiódł, że nie uciekła zaraz, i do towarzysza nie pobieżała, skłonił się do drugiego – i niewstydliwą paszczeką matactwo Bogu i zazdrość zadał, mówiąc: nie umrzecie, takci to Bóg wam wielkiego dobra zajźrzy – byś wiedziała jaką moc ma dziwną a niewidomą ten owoc, skoro go skosztujecie, wnetże się otworzą oczy wasze, i będziecie jako bogowie, złe i dobre wiedzący. I uwierzyła czartu ona niewiasta – zraniona pychą jadu diabelskiego, chciała wiele umieć a bogiem zostać. O opłakana niewiasto, jako takim rzeczom niepodobnym wiarę dajesz? Jako Stworzyciela i Dobrodzieja swego zapominasz? Czemu oczy swe na piękność jabłka, uszy na słuchanie węża, serce na wzgardę Boga twego obracasz? I śmiała rękę ściągnąć, i urwać, i skusić jabłka i owocu onego. ²⁹A nie mając na tym dosyć, jeszcze zarażona jadem czartowskim, i męża zaraziła namową swoją. Mąż towarzysza jedynego miłujący, niechciał żony zasmucać, zezwolił na grzech jej, i skusił owocu z ręki jej, i przestąpił prawo i rozkazanie Stworzyciela i Dobrodzieja swego, i sam siebie i nas potomki swe zgubił. Tedy wnetże ziściło się zarazem słowo Boże i pogróżka Jego na nich. ³⁰Umarli na duszy, tracąc łaskę Bożą, która jest dusza dusze naszej. Bo jako ciało bez dusze martwe – tak dusza bez Boga i miłości a łaski Jego, umarła jest – a nie żyje jedno na potępienie i śmierć wieczną. Ciała też ich śmierć zaraz zarażać poczęła, gdy się nagiemi i nędznemi i kłopotom i bojaźniom, które do śmierci prowadzą, podległemi uczuli.

   Dary też one i przywileje, o których się wyższej mówiło, niektóre zgoła utracili, a przyrodzone grzechem onym osłabili i powątlili. Bo z darownych i z łaski danych, jako on co szedł do Hierycha z Jeruzalem, obłupieni są, a na przyrodzonych poranieni i na poły żywi zostali. ³¹Darowna była ona łaska i synowskie sposobienie, z której byli jako dzieci przed ojcem umiłowanemi i wdzięcznemi – iż cokolwiek poczęli, to im szło na wysługę żywota wiecznego i nieba – i chodzili bezpiecznie przed Bogiem, w onym miłym a bliskim towarzystwie Jego, i bezpieczności duchownej – to iż stracili, tego znak był – iż się już przed Bogiem kryli, a na głos Jego drżeli, i ukazać Mu się nie śmieli. Za tymże szło iż wpadli w potępienie wieczne i niewolą diabelską, którego posłuchali, i jego pychy i przestępstwa uczestnicy będąc, męki też jego i potępienia towarzyszmi zostali. ³²Darowna też była ona pierworodna sprawiedliwość i prawość, a porządek duszny z ciałem i żądzą cielesną, i z wolą rozumną, iż w nas nie było żadnej konkupiscencjej, to jest złej a niepowolnej rozumowi żądzej (zaczym szła nieskazitelność i nieśmiertelność ciała) co iż zaraz stracili, a żądze rozumowi i duszy niepowolne w ciało wsiane już mieli – po tym było znać iż się ciało ich i nieposłuszna żądza zapalać, i sprzeciwić rozumowi i woli ich poczęła – tak iż sami siebie wstydzić się musieli, i bieżawszy miedzy drzewo, z liścia figowego zasłony sobie upletli. I tu umierać ciało ich, którego się wstydzili, i psować się w nierządnej chuci, a do ziemie i prochu lecieć poczęło. I uczuli sprawiedliwe karanie i rebellią ciała poddanego swego – ³³bo jako oni Panu swemu posłuszeństwo złamali – tak też poddane ich ciało duszy i rozumnej woli posłuszeństwo wypowiedziało. Dusza chce do dobrego, a ciało i cielesność niechce – i zgoła do każdej dobrej zbawiennej rzeczy, wielką trudność czyni – iż po straconej tej pierworodnej sprawiedliwości dobrze czynić ludziom, jest jako przeciw wodzie płynąć.

   ³⁴Te tedy przywileje darowne a niebieskie zgoła odeszły i odpadły od nich. Ale one przyrodzone, które idą za wzorem twarzy Bożej, na nas zostały, lecz barzo osłabione – została nieśmiertelność dusze, ale w niełasce na piekło i wieczną śmierć, tak iż imienia żywota nie godna – został rozum, ale już ciemniejszy – została też i władza własnej wolej, iż co chcemy czynić możem – ale tak słaba i schorzała, iż do dobrego barzo leniwa i niepotężna, a do złego barzo skłonna – a do wysługi łaski Bożej i zjednania ojczyzny onej niebieskiej, nic, bez osobliwej łaski i pomocy Boskiej, nie może. Zostały też i ony świeckie, ale barzo wątłe przywileje – które P. Bóg na pokutę naszę, o której już usłyszym, posłabić raczył.

   Utraciwszy takie dary Boskie, i w potępienie i niewolą szatańską wpadszy, Jadam i Ewa smutna barzo, w skruszonym sercu w onym sadzie i miedzy drzewy kryjąc się płakali. ³⁵Zatym przyszedł do nich Pan Bóg do Raju, pozywać je na miłosierny sąd swój, na którym im miejsce do pokuty i uznania zostawił. I zawołał na Jadama P. Bóg onym straszliwym głosem swoim: a gdzieś jest Jadamie? Jużeś indziej niżem cię postawił, wypadłeś z szczęścia, utraciłeś dary tobie dane. A Jadam się krył, wyniść nie śmiał – ale kto się skryje przed Tobą Panie? I wyszedł zastraszony, i zbladły, i na poły żywy nędzny ociec nasz, spuszczone oczy, a smutną twarz, a serce struchlałe mający – i rzecze: zlękłem się głosu Twego Panie, i skryłem się, żem też oto nagi. A kto cię obnażył, rzecze Pan Bóg, jedno grzech twój? Poznałeś coś jest sam z siebie, gdyś moję łaskę utracił – nie zachowałeś przykazania mego, a śmiałeś jeść zakazany owoc. I powiadać począł Jadam jako się rzecz zstała: Niewiasta, powiada, którąś mi dał za towarzysza, dała mi, i jadłem – poczęści się wymawia, poczęści się też wyznawa – źle się wymawia iż na niewiastę składa, której sam był głową – bo z niego wzięta jest – on pierwej o wolej Bożej wiedział – on ją o grzech i przestąpienie zakonu Bożego karać miał, i nigdy zezwalać na złość onę nie miał. Ale się dał uwieść miękkim słowom jej, miłego towarzysza niechcąc gniewać, aby przyjaźń z żoną nie wedle Boga zachował – a ono przyjaciela póty czcić trzeba, póki dobre sumnienie i P. Bóg dopuści, żeby się pierwsza i droższa przyjaźń z Panem Bogiem nie rozsypowała. ³⁶Wszakże Pan do pokuty je przywieść chciał onym pytaniem, iż im grzech ich odpuścić miał wolą. Przetoż czarta abo węża nie pyta: czemuś to uczynił, iżeś zdradził niewiastę? Ale go zaraz przeklina – bo on jest początek grzechu, i jemu pokuty żadnej nie zostawił Pan Bóg, iż bez ciała, bez powodu, bez przykładu, bez pokusy zgrzeszył. A Jadam i Ewa w ciele, i z powodu, i z poduszczenia a przykładu diabelskiego, który już był sam grzech spłodził, upadł – przetoż łaskę nalazł.

   Widząc tedy Pan Bóg złość czartowską, naprzód czarta abo węża przeklął, mówiąc: ³⁷przeklętyś miedzy innemi źwierzęty i bestiami ziemskimi, na piersiach chodzić i ziemię żrzeć będziesz – z tą niewiastą którąś zdradził, i z jej potomstwem walczyć będziesz, ale ona zetrze głowę twoję, gdy urodzi syna takiego, który moc twoję wszystkę skruszy. Tak przekląwszy czarta, Ewy i Jadama nie przeklął, ale łaską przyszłego Messjasza pokutę ich przyjął i nadzieję utwierdził, wieczne im potępienie i gniew swój, dla przyszłej męki i zasługi Chrystusa potomka ich, odpuszczając, a docześne im karanie i pokutę na ziemi naznaczając. Bo niewiasta która miała bez boleści rodzić, i bez frasunku dziatki wychować, i poddaności męskiej nie cierpieć, to już traci, ³⁸i daje jej P. Bóg pokutę, bolesne i ciężkie rodzenie, kłopoty wielkie około dziatek, domostwa, i poddaństwo pod moc męską kładzie na nię – acz i przed grzechem starszeństwo mąż nad żoną mieć miał, ale takie które żenie przykre nie miało być, i owszem miłe i wdzięczne. Także i Jadamowi odjął one świeckie przywileje – co miał mieć żywność bez pracej, przeklął ziemię iż mu dobrowolnie rodzić nic dobrego nie miała – jedno za pracą, aby chleba pożywał w pocie czoła swego. Dał im i niemocy i choroby rozmaite, a śmierć docześną, aby się ich ciało w proch obróciło, skąd było wzięte.

   A iż ono miejsce, na którym byli, rozkoszne było – wygnał je z Raju na powłóczenie i pielgrzymstwo, i do stajnie tej, w której tu z bydłem mieszkamy, oblókszy je w baranie kożuszki, wypchnął, i mówił: owo Jadam jako który z nas zstał się wiedząc i złe i dobre – jakoby rzekł: nędzni ludzie, chcieliście być bogami, a czartaście posłuchali, poznajcie teraz nędzę swoję, złe cierpiąc, gdyście dobrego wytrwać nie mogli. I zamknął Raj, a strażą Anielską i mieczmi ognistymi wrota jego osadził. Posłuszeństwo też bestii też napoły odjęte człowieku jest, iż mu niepowolne, tak jako on Panu swemu, zostało.

   Ale iż wiecznego potępienia ujść darmo, i za pokutą swoją otrzymać sobie pierwszej łaski, i miejsca w niebie, nie mogli – ³⁹tę im dał nadzieję, iż się z ich krwie narodzić miał mocny król i cichy baranek, Król, aby ich z otchłaniej i mocy czartowskiej wyzwolił – a baranek, aby im krwią i ofiarą swoją łaskę Boską dał, niebo kupił i otworzył, i ony darowne przywileje przywrócił. Bo gdy czartu pogroził iż głowę jego niewiasta abo plemię niewieście zetrzeć miało – o tym im Królu i Messjaszu potuszył – a gdy baranimi kożuszkami, wyganiając je z Raju, nagość ich pokrył – dał im nadzieję, iż ich duszna nagość pokryta, a suknia niewinności i sprawiedliwości stracona, wrócić się im miała. W tejże nadziei naród ludzki został – którą się ś. ojcowie naszy w tej nędzy świeckiej cieszyli – i która się już nam szczęśliwie ziściła, przez naszego nowego Jadama Jezusa Chrystusa, i nową Ewę Matkę Jego Przeczystą, która takie nasienie puściła, którym starty szatan dusze ojców ś. w tej wierze i nadziei umierających, z otchłani puścić musiał. I my wychodzić z mocy jego, byleśmy chcieli, i utraty wszytkie onych przywilejów i darów niebieskich, przez tęż śmierć niewinną baranka naszego, nagrodzić sobie możem.

   Tak wygnani z raju miedzy niewolniki swoje na pokutę, mieszkać naprzód blisko onego miejsca poczęli – ⁴⁰ustawicznie na nie się obracając, i oczy swe i serce tam podnosząc, płakali, żałując grzechu swego, tak ciężko – iż przez kiladziesiąt lat służyć małżeństwu w płaczu niechcieli – jedno na modlitwie, na poście, na pracej trudzili się, mówiąc: małegośmy postu wytrwać niechcieli, czyńmyż teraz więtszy – gęba nas uwiodła, pośćmyż – i przestawali na grubych potrawach i ziołach. A ciesząc się iż im ono miejsce, i obiecane niebo przywrócone być miało przez Baranka Messjasza – ⁴¹ofiarowali P. Bogu baranki i bydło inne i zboża, obietnice P. Bogu przypominając.

   Potym gdy się nierychło do rozmnożenia dziatek udali, mieli pierwszego syna Kaima, a drugiego Abla, i wiele synów i córek inych, które się nie mianują – i nauczyli ich służby i bojaźni Bożej, wszytko im oznajmując, czym byli, co stracili, i czego się nadziewali. ⁴²I uczyli ich ofiary, wiadomość Boską w nie szczepiąc. Ale iż ich nie w Raju, ani przed grzechem urodzili, jakie sami mieli, takie im przyrodzenie dali – to jest skażone i jadem złej żądzej zarażone i do złego skłonne – dobrze czynić już było ciężko dziatkom ich, a cnota i bojażń Boża przychodziła im z potem czoła ich, a do świata i rzeczy świeckich samo przyrodzenie leciało – przetoż im bojaźń Bożą przekładali, aby się złego strzegli, a pomocy Bożej przez ofiarę, to jest, przez obiecanego Króla i Messjasza szukali. ⁴³A iż się jeden lepiej grzechowi i pokusie i skażonemu przyrodzeniu, i poduszczeniu czartowskiemu, a niżli drugi sprzeciwiał – i lepiej służył Bogu Abel, i ofiary lepszym sercem czynił – tedy P. Bóg nań pierwej, to jest, na serce jego wejźrzawszy, wejźrzał też na ofiarę jego, ⁴⁴i dał znać jawnie, iż Mu się ofiary Ablowe podobały, a Kaimowe nie podobały.

   Tedy Kaima czart zazdrością zapalił, iż mu onej łaski Bożej zajźrząc, nienawidzieć go począł – dał miejsce czartu, i złej swej chuci posłuchał, ani się jej sprzeciwił, nienawidząc w sercu brata swego. A iż się mógł onej pokusie sprzeciwić – a żeby był człowiek na przodku nie rzekł: po skażonej naturze którą z ojca mam, nie mogę się grzechowi odjąć, ani dobrze czynić – upominał go sam P. Bóg, mówiąc: ⁴⁵nie czyń tego a nie zajźrzy bratu swemu – czyń też ty jako Abel, sprzeciwiaj się tak grzechowi a czyń dobrze – tęż odemnie łaskę mieć będziesz – oto grzech we wrociech twoich – możesz się mu odjąć, a panem sam być nad sobą, i nad tą złą wolą twoją. Lecz Kaim nie usłuchał P. Boga i upominania Jego z serdecznej zatwardziałości, i z własnej władzej i wolej serca swego, zdradliwie brata na pole wyzwawszy, ⁴⁶zabił, i rozlał krew niewinną, i pomazał ziemię – i ukazał smutnym rodzicom, co to cielesna śmierć. Bo nie wiedzieli jeszcze, aż na synaczku swym miłym, co to śmierć poznali. O w jaki kłopot i płacz i frasunek upadli. ⁴⁷O jako przyszli nad nim płakać i z córeczkami swemi – a niewiedząc co czynić, jeszcze podobno mieli nadzieję iż ożywie (bo jeszcze nie wiedzieli co śmierć umie) gdy go miłe siostry długo chowały, rzekł ociec: nie chowajcie go dalej, wrzućcie w ziemię, na nim pierwej niżli na mnie grzech mój Pan Bóg skarał, wykonał pogróżkę swoję, mówiąc do mnie: procheś jest i w proch się obrócić masz – toż też na nas czasu swego przyjdzie, iż się w ziemię obrócić musim.

   Tedy dopiero wspomnieli grzechu swego jadowitość, i na co też i sami przyść mieli – i tym hojniejsze łzy wylewali, i ugasić się płakaniem i łykaniem nie mogli, serce do P. Boga podnosząc, aby ich pokutę, i nędze one, i troski przyjąć, i duszom ich miłościw być raczył – a dał im tem rychlej onego Króla i Baranka którego obiecał, i którego się ofiarą upominali. Dał im potym P. Bóg innego syna miasto Abla, którego Setem nazwali, z którego idzie Chrystus Jezus Zbawiciel nasz wedle ciała, i ojcowie święci. Miał innych wiele synów i dziewek, z których się świat i ludzki rodzaj rozmnożył, i żyjąc Jadam lat 930 – umarł. A my którzyśmy z niego tę naturę skażoną wzięli, już na jej zepsowanie nie narzekajmy, a z dobrych się, zbawiennych, i pokutnych uczynków nie wymawiajmy. Bo już natura nasza w Chrystusie naprawiona jest, starta jest głowa onego węża, wzięliśmy wyzwolenie i odkupienie i łaskę wysług Messjaszowych w Sakramenciech Jego przez wiarę weń – naśladujmy pokuty Jadamowej, niewinności Ablowej, ofiarą się czystego baranka usprawiedliwiajmy, i jego na się cnoty obłóczmy, strzegąc się Kaimowej zazdrości, nienawiści, zdrady i rozpaczy – róbmy w pocie czoła naszego, cnót Chrześciańskich nabywając, do onej się ojczyzny naszej, z której wygnani jesteśmy, przez Chrystusa Pana i Boga naszego wrabiajmy. Gdzie króluje Bóg w Trójcy jedyny ze wszytkimi Świętymi na wieki wiekom. Amen.

1  I. Martii. Marca.

2  Hier. in praefatio: in Ezech.

3  Łk 10.

4  Wiele niebów stworzył Pan Bóg.

5  Ps 148.

6  Aniołom dał P. Bóg wolną wolą.

7  Iz 14.

8  Ap 12.

9  Ps 104(103). [Por. Wulgata: „extendens caelum ut pellem” – iuxta hebraicum (iuxta Septuaginta: „...sicut pellem”); Wujek: „Który rozściagasz niebo jako skórę” (gdzie w przypisie dodaje: „oponę, abo namiot, H.”). Przyp. J.Sz.]

10  Hi 38.

11  Ps 104(103).

12  Raj jako zamek na mieszkanie człowieku uczyniony.

13  Stworzony człowiek tu na tej ziemi.

14  Jako jest Boży obraz na nas.

15  Wolność wolej naszej jest obraz Boży na nas.

16  Boskie podobieństwo które jest na nas.

17  Trojakie dary i przywileje człowieka na początku.

18  Łaska i sprawiedliwość pierworodna.

19  Ciało miało dwa przywileje.

20  Czemu się nagości nie wstydzili.

21  Do raju wprowadzeni.

22  Ziemia ta dla bydła tylo była uczyniona.

23  Prawo dane przodkom naszym, i zmowa z nimi Boska.

24  W wydaniu z 1605: „będą”.

25  Zabawę dał P. Bóg Jadamowi i Ewie.

26  Szatańska zazdrość i rozmowa z niewiastą.

27  Pytać się czemu co Bóg rozkazał rzecz jest nie dobra.

28  Do starszego nie bieżała Ewa ani się go radziła.

29  Upadek i grzech rodziców naszych.

30  Umarli zaraz na duszy ojcowie naszy po grzechu.

31  Co utracili grzechem. Utracili łaskę.

32  Stracili pierworodną sprawiedliwość.

33  Nieposłuszeństwo karze się nieposłuszeństwem.

34  Przyrodzone przywileje poślubione.

35  Sąd łaskawy Boski z Jadamem i Ewą.

36  Jadamowi dano miejsce do pokajania, a czartu nie dano.

37  Obietnica o Messjaszu i Chrystusie.

38  Pokutę docześną P. Bóg dał przodkom naszym.

39  Króla im mocnego i Baranka cichego objecał Pan Bóg.

40  Płakanie i pokuta przodków naszych.

41  Ofiara naszych przodków.

42  Pierwszy rodzicy złą skażoną naturę dzieciom podali.

43  Czym złą naturę leczyć uczyli.

44  Ofiara Ablowa i Kaimowa.

45  Pan Bóg Kaimowi wolność wolej jego przypomina.

46  Zabił Kaim brata.

47  Napierwsze widzenie umarłego jaką im żałość czyniło.

Źródło:

Ks. Piotr Skarga, Żywoty Świętych Stárego y Nowego Zakonu, ná káʒ̇dy dzień przez cáły rok, Kraków 1605, pomocniczo: Kraków 1598

Transkrypcja typu „B”: Jakub Szukalski