(30) Żywoty Świętych: Jan Chryzostom

Żywot ś. Jana Chryzostoma abo Złotoustego, Doktora Kościelnego,

napisany od Metafrasta i Nicefora, i Palladiusza, i Cesarza Leona. Żył około roku Pańskiego, 406. – skończył 407.¹

   Rodem z Antiochiej ś. Jan Chryzostom, syn Sekundego – żołnierską sławą znacznego, matkę jego zwano Antusa, oboje niewierni i Chrystusa nie znający. Dany na naukę, wielkim Retorem abo krasomówcą został – tak iż potym słusznie Złotoustym nazwany był. Młodym jeszcze będący, natchniony Duchem Świętym nad wolą rodziców swoich, do kościoła bieżał, i od biskupa Melecjusa, który na on czas Antiocheńskim był pasterzem, chrzest święty przyjął. Będąc w krasomówstwie barzo sławnym professorem – w Atenach miał wielce sławie swej zawisnego, zacnego drugiego, tegoż rzemięsła mistrza, Anteniusa poganina – który gdy o nim źle z szczerej zazdrości mówił – jawnie skarany był od Boga. Bo gdy uwłóczył świętemu, czart go opętał, i trząsł mizernie, i tłukł po ziemi – ²którego on proszony, swoją modlitwą, nie tylo na ciele ale i na duszy zleczył. Bo Antenius obaczywszy z jakiego niebezpieczeństwa wyszedł, a jaka jest moc Chrystusowa w sługach Jego – przepraszając Chryzostoma świętego, prosił aby go uczynił Chrześcianinem – i prowadzony do Biskupa, uwierzył i ochrzczony jest. I był tak ten zacny Retor, wielkim przykładem i powodem innym do wiary. Lecz Chryzostom naukami świeckimi opatrzony, udał się na żywot Anielski, zakonny, i pustelniczy. ³I w nim pokoju onego, do którego barzo tesknił, użył na srogości żywota i trudzeniu ciała swego, i na czytaniu Pisma Ś. – do którego mu P. Bóg głęboki rozum, kluczem łaski swej otwarzał. Tam napisał księgi o kapłańskiej dostojności – i o skruszeniu serca – i wielce się w cnoty żywota Chrześciańskiego wprawił.

   Będąc w onej zakonnej szkole cztery lata – na szczerej pustyni sam jeden, strawił zaś lat dwie – gdzie barzo ostry żywot wiódł, a bez ludzi, i wszystkich ludzkich wczasów, na bogomyślności czas trawił – i młodości swego ciała burzliwość, niewczasy i wielkiemi posty, niespaniem i zimnem, skrócił – tak iż jako zdrowia był zawżdy słabego, jeszcze więcej osłabiony był. ⁴Za czym musiał żywot on odmienić, a wrócić się do Antiochiej, tam gdzie go Duch Boży pędził – aby innym ludziom był pożyteczny. I był poświęcon na diakona – w którym urzędzie dobrze się sprawując pięć lat, ⁵potym od Flawiana Biskupa Antiocheńskiego na zacny i wielki urząd kapłański był podniesion. Na którym rzeką nauki swej, i słodkiej wymowy swojej, częstym kazaniem lud Boży polewać i ochładzać – i zbawienie ludzkie rozmnażać począł. ⁶Wielkim głośnym był dzwonem i trąbą nauki Bożej – którą ludzie z ust jego nigdy się ugasić a nasycić nie mogli, i przeto go tak Złotoustym nazwali.

   Jednego czasu białagłowa, gdy w głębokości Pisma brodził, nie rozumiejąc co mówił – przyganić mu śmiała, iż z jego kazania trudnego, pożytku nie odniosła. Z czego przestrzeżony, ⁷zawżdy się potym starał, aby jaśnie a ku pojęciu pospolitemu, otworzyście a prosto nauczał. Proszony barzo od jednej zacnej białejgłowy, imieniem Eukliej, aby jej syna już umierającego zleczył – gdy się długo wymawiał a zły żywot domu jej na oczy wymiatał, oni poprawę obiecali. ⁸Potym ś. Chryzostom wodą przeżegnaną krzyżem świętym, chorego polał i od przypadającej śmierci wybawił. Staroście Antiocheńskiemu, który był Marcjonista heretyk, i wiele złego Katolikom czynił, żona jego barzo chorą będąc, od swych ministrów pomocy szukała. Nad którą oni próżne modlitwy długo czynili – ale przeklęci, przeklętej błogosławieństwa dać nie mogli. Potrzeba ich ona do Katolików przypędziła, przynieść żonę swoję starosta przed Kościół Katolicki kazał – a nie śmiejąc do kościoła wniść, przyzwał Flawiana Biskupa i Chryzostoma jego kaznodzieje – prosi aby pomoc swemi świętymi modlitwami chorej dali. ⁹Oni się zdziwią, iż heretyk tak wielki, tak dobrze o Katolikach trzyma – spytają go: jako wy naszego błogosławieństwa uczestniki być chcecie, a wiary nie jesteście? Więcej sobie Marcjona ważycie, a niżli Chrystusa Boga naszego. Oni pokornie zarzec się kacerstwa onego obiecali. Tedy Chryzostom ś. wziął wodę i prosił aby ją krzyżem ś. Biskup Flawian poświęcił. ¹⁰Co gdy uczynił – polał chorą, i wnet zleczona była. I wstawszy, rozgrzeszenia od kacerstwa zaraz z mężem prosiła.

   Wielkie się wesele Katolikom w mieście onym zstało. A heretykowie czarnoksiężnikiem ś. Chryzostoma zowiąc – inne potwarzy nań po mieście rozgłaszali. A on im prędkim Bożym nad nimi skaraniem groził – które ich rychło potym potkało. ¹¹Bo gdy przypadło trzęsienie ziemie w Antiochiej, obalił się dom ich abo kościół, gdzie schadzkę mieli – i tam wielką liczbę heretyków zgromadzonych przytłukł – a jedna namniejsza osoba Katolicka w onym trzęsieniu ziemie nie zginęła. Skąd nie tylo wiele heretyków, ale i z pogaństwa silna liczba do wiary świętej przystępowała. Kościołów wiele pogańskich burzono, i imię się Chrystusowe w ludzkim zbawieniu szerzyło – za nauką i wielkich cnót Chrześciańskich sławą Chryzostoma świętego.

   ¹²Po śmierci Nektariusa Carogrodzkiego Biskupa, na tę stolicę Chryzostom ś. od Arkadiusa Cesarza i ludu wszystkiego obrany jest. Na którą Antiochianie prze miłość którą ku niemu mieli, i potrzebę nauki jego, puścić go, i na rozkazanie Cesarskie, z miasta niechcieli – i sam się tak wielkiego urzędu wzbraniał. Aż tajemnie na poły z mocą wykradziony był, i do Konstantynopola przeniesiony. Tam złe obyczaje wykorzeniając z stanów wszystkich, zwłaszcza z duchownych, nieczystość, łakomstwo – z świeckich, niesprawiedliwość, okrucieństwo, zwady, bluźnierstwa – a szczepiąc miłosierdzie, jałmużny, dziewictwo, miłość, i zgodę, wolnego onego swego języka i złotej wymowy używał. Szpitale opatrował – ¹³źle używanej kościelnej majętności, na miłosierne uczynki obracając. A starsze nad szpitalmi i jako dozorniki czynił te kapłany, którzy żon nigdy nie mieli – przydając i lekarze, którzyby zdrowie chorych ubogich opatrowali.

   ¹⁴Na obiady do nikogoż, proszony, nie chodził. Przeto iż z młodości przyuczony postom i wielkiej mierności, na te ludzkie rozkoszy w potrawach, patrzyć nie mógł. A ktemu gdyby był do możniejszych szedł, a do inych nie szedł, przymówkiby był i obrażenia u wiela zbyć nie mógł. Czasu też, który się długim obiadom u ludzi daje, tracić niechciał. W Prorockim i Apostolskim Piśmie pilnie się obierał, a Pawła ś. pisanie i listy prawie jego żywotem i kochaniem były – wielce się a osobliwie w nich kochał – co ze wszytkich jego kazań każdy pozna. Gdy jego listy wykładał, prosił P. Boga pilnie, aby mu dał dość tego rozumienia, które Paweł Ś. miał, a od jego się myśli nie oddalał. I potwierdził to Pan Bóg cudem jednym. Bo gdy pilnie nad tym pismem siedział – po kila nocy, widział jego sługa Proklus, człowieka starego a barzo poważnego, ¹⁵i takiego jakiego on miał przed sobą na tablicy malowanego, przy nim – a on mu piszącemu do ucha coś przynosi. Gdy go potym pytał Proklus: kto tu z tobą po trzy nocy rozmawiał, o tych a tych godzinach? Powiedział, iż nikt nie był u mnie. ¹⁶A gdy mu człowieka onego, którego widział, opisował, poznał Jan ś. iż Pawłowi ś. wdzięczne było jego wykładanie – a iż ku rozumieniu myśli jego w pisaniu przyść mógł. Za co pilnie dziękował Panu Bogu, i ostatek ochotnie kończąc, skarb wielki pisma swego Kościołowi zostawił.

   Jeszcze Arianowie w Konstantynopolu mieli swoje schadzki, i to im wolno było. Upatrzywszy tedy czas na Cesarza, takim go podobieństwem do wygnania z miasta Arianów pobudził. Gdyby, powiada, kto miedzy te drogie kamienie, na twojej koronie, włożył sprośne jakie i proste – izaliby wszytkiej tej korony nie poszpecił i nie zelżył? Rzecze Cesarz: prawda, zelżyłby. A on rzecze: Tak zelżone jest to miasto, które będąc prawowierne, jeszcze w sobie ma niewierne Ariany. Jako ty o zeszpeconą koronę twoję gniewałbyś się – tak się Bóg wszechmogący o to miasto gniewa. A tak tobie przystoi, abo ich do jedności kościelnej przywieść – abo je z miasta wygnać. ¹⁷Tym wzruszony Cesarz, zwoławszy starszych ich, a upór zrozumiawszy – wygnał wszytkie na przedmieście. ¹⁸Potym chytro sobie zjednali, aby na wielkie święta w miasto ich processja z śpiewaniem wchodzić mogła. I czynili to, wierszyki śpiewając, w których Trójcy Ś. uwłóczyli. Co zrozumiawszy ś. Chryzostom, naczyniwszy Antyfon, także z processją chodzić, a śpiewać po mieście, sławiąc Trójcę Ś. Katolikom kazał. I schodziły się drugdy one processje z wielkim rozruchem, i na się ciskaniem, i mężobójstwem – strona się stronie sprzeciwiając. Tak iż raz jeden zacny Cesarzowej dworzanin Katolik kamieniem zraniony został. Od tego czasu zakazał Cesarz, aby nigdy Arianowie w miasto nie wchodzili, ani takich processji mieli.

   Gaina niejaki Arian, człowiek dzielny i wojenny, miał wielkie miejsce u Cesarza – i oglądał się nań Cesarz, i bał się go niejako dla odstępstwa jakiego. Ten prosił pilnie, i upominał się jako za wysługi swoje – aby jego sekcie dany był który kościół w mieście. Cesarz niewiedząc jako go zbyć miał, Chryzostoma się dołożył. A on radził, aby go miał przy tym, gdyby o ten kościół prosił. ¹⁹I nazajutrz prosi Gaina Cesarza, przy obecności ś. Chryzostoma o kościół. Rzecze Chryzostom: Cesarz do kościołów nic nie ma, jeśli bogobojnym chce być. Jeślić kościoła potrzeba, wnidź kiedy i do którego chcesz – wrotać otworzone. Rzecze Gaina: alem ja sekty inszej, a tego się też jako za wysługę upominam, abych miał kościół swój w mieście. Odpowie Chryzostom ś. – wysłużyłeś dosyć, iż z nędznika takimeś panem został – bądźże wdzięczny a wierny państwu Rzymskiemu – a rzeczy się Boskich, za świeckie służby twoje nie upominaj. On zawstydziwszy się zamilczał, i o kościół prosić napotym przestał. Trafił na takiego który tak umiał językiem, jako on mieczem. Potym ten Gaina, jawnym zdrajcą został – i od Cesarza odstąpił, i z wojskiem wielkim do Konstantynopola się brał. Cesarz nie mając przeciw jemu gotowego wojska, na ubłaganie jego, ś. Chryzostoma posłał – który wiedząc iż go rozgniewał, przedsię dla pokoju ludzkiego, gardło swe stawił, w ręce tyrannowi idąc. Lecz mu Bóg, dla którego to za owce swoje czynił, dopomógł. Poselstwo czyniąc złotą mową swoją, ze lwa owcę uczynił – i z Cesarzem go pojednał – acz potym w rychle na wojnie zabity zginął.

   Gdy taki w Kościele Bożym czynił pożytek ś. Chryzostom, a złe obyczaje, zwłaszcza łakomstwo przeklęte, wykorzeniał – onym swoim wolnym a słodkim językiem lecząc rany duszne – ci którzy w złości zatwardzeni byli, barzo się obrażać poczęli – ²⁰a zwłaszcza Eudoksja Cesarzowa, która była niewolnica pieniędzy wielce łakoma, i czyniła jawne krzywdy poddanym. Na to wołał na kazaniu Chryzostom ś. nikogoż nie mianując – wszakże ona złym sumnieniem przeświadczona, rozumiała iż na nię samę była przymówka. I brała tajemne w sercu zajątrzenie przeciw ś. Janowi. Byli też i miedzy duchownemi tacyż, którzy przez nieukarane serce swoje leżąc w grzechu, z przymówek na kazaniu i z karania wedle praw kościelnych, wielką nienawiść przeciw jemu w sercu pokrywali. Przypadło ktemu, iż Teofilus Aleksandryjski Patriarcha nieprzyjaźni o mnichy Orygenisty z nim zaczął. Bo gdy się błędy Orygenesa miedzy mnichy Egiptu barzo szerzyły – Teofilus Aleksandryjski Patriarcha karał błędniki one, którzy wiarę ś. rozrywali. O co oni do Cesarza się do Carogrodu udając, ś. Chryzostoma potwarzami na Teofila zwiedli, iż się o nie zastawiał, i u wielu o to w złe domniemanie wpadał Jan ś. – jakoby przy Orygenesie stał, a zwłaszcza u onego ś. Epifaniusza Biskupa Cypru, i u ś. Jeronyma, i innych, którzy na ten czas mocnie wznowione błędy Orygenesa zbijali. Gdy tedy Chryzostom Teofila Aleksandryjskiego o one mnichy pisaniem troskał, o krzywdy ich tylo, nie o Orygenesa do niego pisząc, i Cesarską mu mocą pograżając – on się barzo rozgniewał, i wielką nienawiścią zjęty starać się chciał, aby Jan z Biskupstwa złożony i wygnany został. ²¹W tym czasie nowo się zajątrzyła Eudoksja z takiej przyczyny. Był ten tyrański zwyczaj w Konstantynopolu – gdy Cesarz z czyjej winnice jagody skusił, tym samym ją sobie przysądził – a panu jej odmianę jaką dał, abo trochę co pieniądzmi odprawił. Podobała się łakomej Eudoksjej winnica jednej wdowy Kallitrope nazwanej, i tym prawem kosztując jagód z niej, iż była w sąsiedztwie winnicom Cesarskim, odjęła ją – i w wielki kłopot i w ubóstwo wdowę nędzną wprawiła. O to się dziwnie mężnie zastawił ś. Chryzostom. I pisał do niej upominając, aby tego takiego tyrańskiego prawa nie używała, a winnicę wróciła. Lecz mu ona odpisała srogimi słowy – zowąc go burzliwym, a języka niepowściągliwego, a iż jej czci tej nie daje którą winien. ²²On sam szedł do niej osobą swoją – i powiedział jej aby Jezabele w wydzieraniu tej winnice nienaśladowała – a tego się przeklęctwa, które ona odniosła, bała. Ale ona jako wściekła, dom wszytek rozwołała, grożąc ś. Janowi – iż ją tak zelżył, a do tej niepobożnej Jezabele przyrównał – obiecując się tego mścić. Jan ś. poszedł do domu, i rozkazał kościelnym odźwiernym, aby Cesarzowej do kościoła, gdyby przyszła, nie puszczali.

   ²³Na dzień tedy Krzyża ś. gdy wszytek lud na kazanie się świętego Chryzostoma zszedł, przyjdzie z wielką pompą Cesarzowa – drzwi zamkną, jej nie puszczą i wszytkiego dworu jej. Nie śmiała czynić bezprawia kościołowi – ale wołając, i przed wszytkim się ludem oświadczając, musiała się z sromotą wrócić. Rychło potym Teofilus z naprawy i pomocy Cesarzowej synod niemało Biskupów przyzwawszy w Carogrodzie uczynił. Przyjachał też był do Carogrodu on ś. Epifanius, mniemając aby Chryzostom Orygenistą był – i nie chciał społeczności z modlitwy z nim mieć – ale gdy pewnego nic nań wiedzieć nie mógł, synodu nie czekając, odjachał. Eudoksja przed onemi Biskupy, zwłaszcza przed Teofilem, na Chryzostoma się gorzko uskarżała, i prosiła aby go potępili i z Biskupstwa złożyli.

   ²⁴Tedy Teofilus zebrawszy Biskupy przed miastem w kościele, który Quercus zwano, sędzią się ś. Chryzostoma uczynił – i schadzkę onę synodem zowiąc – pozwał ś. Chryzostoma, aby się o niektóre rzeczy sprawował. ²⁵On przez kilka biskupów wskazał, iż przed tymi stanąć nie mógł, którzy żadnej mocy sądowej nad nim nie mają – a jawnie jego nieprzyjaciele miedzy sobą mają – gdzie będzie Synod prawie i wedle Kanonów zebrany, od wszytkiego świata sądu uciekać niechcę. Oni na to niedbając, jego Anielski a niewinny żywot potępili, i z stolice złożyli. I do Cesarza przez Eudoksją onę wskazali – aby go wygnał jako przesądzonego. ²⁶Cesarz z prostoty, kapłanom uwierzył, i wygnać go kazał. Chryzostom ś. uciekł się w krzywdzie swej do Papieża Innocencjusza, do którego listy o tym posłał. Lud też wszystek pospolity zań się wkładał, i inych czterdzieści biskupów przy nim było. Ale bojąc się, aby dla niego Kościół się Boży nie roztargnął – krzyż swój ochotnie podniósł, wszytkim Biskupom radząc, aby się do zgody a pokoju mieli, a jego krzywdy nie baczyli. I wyjechawszy z miasta, jeszcze ledwie był w Antjochiej – kiedy trzęsienie wielkie ziemie w Konstantynopolu wszytkich zastraszyło. I nie najdowali inszej przyczyny, onego gniewu Bożego, jedno wygnanie niewinne ś. Jana. Przetoż lud wszytek wołał na Cesarza, aby go wrócić na poratowanie tego miasta kazał – żebychmy, powiada, nie zginęli. ²⁷I tak Cesarz uczynił. O z jaką go ochotą potym miasto wszystko przywitało. Był spokojny rok cały na swym biskupstwie.

   Ale zaś się szaleństwo a gniew Eudoksjej z takiej przyczyny wznowił. Blisko kościoła Zofiej, igrzyska pospolite były sprawowane, które kościelnemu pokojowi, i śpiewaniu przeszkadzały, i ludzie z kościoła wywabiały. Na to się oburzył Chryzostom ś. na kazaniu, to ganiąc, a upominając, aby się to tam nie działo. A iż na tym miejscu gdzie te igrzyska i gonitwy czyniono, był ryty obraz Cesarzowej Eudoksjej – wzięła to sobie za krzywdę – tak umysł ś. Jana źle wykładając, jakoby to jej na wzgardę czynił. Tedy znowu pobudziła Cesarza, i Biskupy, ²⁸którzy go drugi raz heretyckim prawem i Ariańską ustawą potępili. Ta była od Arianów na ś. Anastazjusza uczyniona, iż kto raz złożony, winnie abo niewinnie, bez Synodowego dozwolenia wróci się na swoję stolicę – ten bez wszytkiego sądu potępiony jest. I namówili oni biskupi Cesarza, powiadając że to jest Kanon i prawo kościelne. A ono było Ariańskie nie kościelne na Sardyceńskim zborze potępione. ²⁹A tak powtóre ś. Chryzostom z wielką mocą, i najazdem na kościół jego ręki żołnierskiej, i naprawy biskupów onych, w dzień prawie wielkonocny, wygnany jest. O czym sam do Papieża wypisał. I był zawiezion od żołnierzów aż do Ormiańskiej ziemie, do niejakiego miasteczka Kukussa.

   Jako wiele na tej drodze ucierpiał ś. Chryzostom, sam poczęści wypisuje. Miedzy inymi słowy, tak mówi pisząc do Konstancjusa kapłana: we dnie i w nocy musiałem w drodze być, a mając febrę ustawiczną, i słoneczne upalenia, i niewyspania cierpiąc, nie mam jednego któryby się o mię starał – więcej cierpię niżli ci którzy są na wieczne więzienie potępieni – abo co na kopanie kruszców zdani są. Do Cezareej przyjachawszy, tęm nawiętszą miał ochłodę, iżem czystą wodę pił, a chleb świeży jeść i w łaźni się obmyć mógł. ³⁰Tym czasem oni Biskupi którzy przy świętym Chryzostomie stali, cierpiąc od przeciwnych onych Biskupów prześladowanie – do stolice się Rzymskiej uciekli – o wszystkim dając znać, a zwłaszcza o onej złości Teofila i o niewinności świętego Jana. Wyprawił posły swoje papież, Biskupa Benewentańskiego Emiliusza, i trzech kapłanów przy nim do Carogrodu, do Arkadiusa Cesarza – karząc złe postępki jego, a przywracając świętego Jana na jego stolicę – składając k temu Synod w Tessalonice. ³¹Gdy się o tych posłach dowiedziała Eudoksja, iż już blisko Carogrodu byli – starała się aby nie dojeżdżając miasta, posadzani do więzienia byli. I naprawiwszy na nie niejakiego Waleriusa, listy im wydrzeć i wszytkie pieniądze, które na strawę mieli, i majętność ich, pobrać kazała. Ledwie nazad odesłanie sobie wyprosili – aby im do Rzymu wolno się było wrócić.

   Będąc w onym nędznym wygnaniu święty Chryzostom, wiele pogaństwa do wiary świętej, którego tam było dosyć, pozyskał Panu Bogu – a żołnierze ci którzy go wiedli przenajęci byli, aby wytchnąć nigdziej świętemu Chryzostomowi nie dali – ale go prędzej włócząc i niewczasy zadając umorzyli. I czynili temu dosyć. Bo go z Kukussu do Pituuntu włócząc, a jego niemocy nie zgadzając, prawie umorzyli – iż nim tam dojachali, u Komanu miasta, święty Jan umierał. Przed śmiercią ukazał mu się ś. Bazyliszek, w którego się kościele niegdy nabożnie modlił – i opowiedział mu zeszcie jego. Jutro, powiada, będziewa społem, bądź dobrej myśli. Tedy na ten się czas gotując, a barzo chorym jako na śmierć będąc, prosił żołnierzów, aby ten dzień na miejscu zostali – ale oni niechcieli. I ujachawszy kila mil, błądzić poczęli, i niechcąc na ono się miejsce wrócili, gdzie był kościół świętego Bazyliszka. ³²Tam święty Jan ciało Boże wziąwszy, i krzyżem się świętym przeżegnawszy, z ciężkiego więzienia ciała tego po wielkich pracach i mękach, na ochłodę wieczną poszedł. Innocencjus Papież gdy się wrócili posłowie, które był do Konstantynopola posłał – a sprawę dali o nieznośnej złości onej Eudoksjej – i jako nieludzko przyjęci byli, ³³tedy wyklął Cesarza Arkadiusa, i onę żonę jego, i wszytkie Biskupy którzy na wygnanie świętego Jana zezwalali, taki list do nich posyłając – który w swej historiej Niceforus włożył.³⁴ Głos, prawi, krwie brata mego Jana, woła na cię do Boga Cesarzu – jako niegdy Ablowa wołała przeciw Kaimowi mężobójcy – a bez pomsty żadną miarą być nie może. A nie tyloś to uczynił, aleś i czasu pokoju, wielkie prześladowanie na Boga i Kościół Jego podniósł. Wyrzuciłeś z stolice swej nieprzesądzonego wielkiego wszytkiego świata Doktora, i w nimeś zaraz Chrystusa ucisnął. I niżej – A tak ja namniejszy i grzeszny (któremu stolica wielkiego Apostoła Piotra zwierzona jest) odcinam cię Cesarzu i odmiatam i żonę twoję, od przyjmowania niepomazanych tajemnic Pana Chrystusa Boga naszego – i każdego Biskupa i kapłana, i kleryka Kościoła Bożego któryby je wam śmiał podać, od tego czasu gdy ten list klątwy mej przeczcicie, na to skazuję – aby taki swoję dostojność stracił. I niżej – Arsacjusza, któregoście na miejsce Jana wielkiego postawili, i po śmierci składam ze wszytkimi Biskupy którzy do niego przystali – aby imię jego w poczet Biskupów pisane nie było. Bo tego niegodzien, iż biskupstwo jakoby cudzołóstwem pomazał. A nad to cośmy Teofila (Patriarchę Aleksandryjskiego) złożyli – wyklinanie nań kładziemy, i wszystko przeklęctwo, i od Chrześciaństwa odcięcie. Póty święty Innocencjus. Taka jest moc Papieska, iż Patriarchy składać i karać, i same Cesarze wyklinać może. Której jego mocy od Boga danej, żaden przyganić nie śmiał – ale ją wszyscy prawowierni jako porządną i Bożą czcili. Dnia tego kiedy umarł święty Chryzostom, w Konstantynopolu wielki grad spadł, i wiele ludziom szkody poczynił. Ciało jego potym syn tego Cesarza Teodozjus, z wielką uczciwością, przepraszając Pana Boga o grzechy rodziców swoich, do Konstantynopola przyprowadził. Skąd potym do Rzymu przeniesione u świętego Piotra leży, na cześć Bogu w Trójcy jedynemu. Amen.

   Wiele innych rzeczy i te które się powiedziały, rozszerzone w Rocznychdziejach kościelnych najdziesz, a zwłaszcza w roku Pańskim 400. 403. 404. &c.

Nauka ś. Jana Chryzostoma o tych Artykułach,

na które dzisiejsze kacerstwa biją.

   Iż jest wielki i wzięty Doktor kościelny, świątobliwością żywota, nauką i starowiecznością, światu wszytkiemu zalecony – godziło się obaczyć jako uczył – Jeśli tak jako ta dzisiejsza nowa Wangelia – czyli jako stary święty Kościół Rzymski.

   ³⁵1. Naprzód wyznaniem Boga w Trójcy jedynego, i Bóstwa prawego Pana naszego Jezusa, wszytkie księgi swe napełnił – a zwłaszcza te, które przeciw pogaństwu pisał – Contra gentes, quòd Christus sit Deus.

   ³⁶2. Pochodzenie Ducha Świętego i od Syna, wyznawa, gdy tak mówi in Ioan. – Wszytko co Ociec ma, Syn też ma okrom Ojcostwa. A iż pochodzenie Ducha Świętego nie jest Ojcowstwo – pewnie Syn je ma także, jako Ociec.

   ³⁷3. Zna iż prawdziwe jest Ciało Chrystusowe w Sakramencie – nie figurowane, ale istotne w rzeczy samej i prawdzie, gdy tak mówi: Homil. 60. ad populum, & 83. in Matth. – Wszędzie wierzmy P. Bogu – by się dobrze smysłom i myślam naszym, rzecz nieprzystojna zdała, abo rozum nasz przechodziło słowo Jego – a zwłaszcza w Sakramencie tym to czyńmy. Nie tylo na to patrząc co przed oczyma jest, ale słowa się też Jego trzymajmy. Bo zmysły nasze omylić się barzo łacno mogą – ale na słowie Jego omyleni być nie możem. Bo nigdy fałszywe być nie mogą, a nasz zmysł często a często się myli. A iż on rzekł: To jest ciało moje – nic w tym nie wątpmy, ale wierzmy, a oczyma dusznemi na to patrzmy. I na innym miejscu: Homil. 2. ad populum – ³⁸Heliasz prawy płaszcz uczyniony zostawił – lecz sam Heliasz nagim został, ale Chrystus, i ciało nam swe zostawił – i toż mając, w nim w niebo wstąpił. I indziej: Homil. 24. in 1. Epist. ad Corint. – ³⁹Temu ciału, mówi, trzej Królowie w jasłkach się pokłonili, z wielkim strachem i bojaźnią. A ty je widzisz nie we żłobie, ale na ołtarzu – nie u białejgłowy na ramionach, ale u kapłana. I niżej: Nie Anioła, ale Pana Aniołów ukazujęć – obacz iż to jest wielka rzecz, na ziemi Go nie tylo widzisz, ale się Go dotykasz, i Onego pożywasz, i wziąwszy Go, do domu idziesz. I o odmianie widomych żywiołów, to jest istności chleba i wina, której przą Luterani – tak mówi: in Matt. Homil. 83. – Nie ludzkiej to siły (w Sakramencie) dzieło – Ten który je na onej wieczerzy uczynił, Ten je też i teraz sprawuje i czyni. My tylo jako słudzy stoim, ale On jest, co to poświęca i przemienia. I indziej: In Liturg. – Widome (powiada) rzeczy, w ciało swe przemienia. Item in Matth. hom. 51. – Ten co rzekł, powiada: To jest ciało moje, rzecz samę zaraz z słowem uczynił. I na wielu innych miejscach, wielce i jaśnie barzo dzisiejsze heretyki, Luterany i Zwingliany, potępia.

   ⁴⁰4. O Ofierze Mszej ś. księgi, i modlitwy napisał: in Liturg. Gdzie często te słowa mianuje, ukazując na Sakrament: Przyjmi tę ofiarę, Panie, którą Tobie za ty a za ty ofiarujem, żywe i umarłe, &ć. I indziej: Homil. ad Timoth. – tak mówi: Święta ofiara chociaż ją Piotr, chociaż Paweł, abo inny jakiejkolwiek zasługi kapłan, ofiaruje – jednaż jest, którą Chrystus podał uczniom swym, którą i teraz kapłani sprawują. Ta nic mniej nie ma, jedno jako ona. A czemu to? Bo jej nie ludzie poświącają, ale Chrystus, który też i onę pierwszą poświęcił. Bo jako słowa też są, które i teraz kapłani wymawiają, tak też i ta ofiara jest. I indziej: Sermone admonitorio de Eucharistia in Enceniis – Patrz iż stół, powiada, tajemnicami przygotowany jest, Baranek Boży za cię się ofiaruje, kapłan się o cię frasuje, Aniołowie stoją, za cię się z kapłanem modląc – a ty się nie wstydzisz?

   ⁴¹5. O chrzcie dziatek, Homil. de Adam & Eva tak naucza: Kościół, powiada, Katolicki, wszędzie rozlany, tak uczy – iż dziatki chrzczone być mają, dla pierworodnego grzechu. I niżej: I na to patrzmy, powiada, iż Kościół święty po wszytkim świecie, ⁴²gdy ma chrzcić dziatki abo młodzieńce, nie bez przyczyny nad nimi, niżli wnidą w tajemnicę odrodzenia, wyklinania czarta, i tchnienia używa, &ć.

   ⁴³6. O Spowiedzi do ucha, tak mówi: Homil. 30 in Genes. – Iżeśmy do wielkich dni przyszli, teraz nawięcej postu przyczyniać i modlitw mamy, i uczynić pilną grzechów naszych spowiedź.

   ⁴⁴7. O mocy i zacności kapłańskiej Nowego Zakonu, tak pisze: lib. 3 de Sacerdotio – Tym co na ziemi mieszkają, zlecono aby tym szafowali, co jest w niebie – tym dał Pan Bóg taką moc, jakiej ani Aniołom, ani Archaniołom, zlecić niechciał. I niżej: Związka kapłańska, dusze dotyka, i do nieba idzie – tak, co tu nisko kapłan uczyni, to Pan Bóg na górze umacnia, i wyrok sług swoich potwierdza.⁴⁵ Co nic innego nie jest, jedno iż im moc jest dana, na wszytkie rzeczy niebieskie. Bo którym, powiada,⁴⁶ grzechy zatrzymacie, zatrzymane będą. A która moc więtszą być może? Ociec wszelką moc dał Synowi: Syn, widzę, iż im też wszytkę moc zlecił. I niżej: Naszym kapłanom, mówi, nie trąd cielesny, ale duszne nieczystości, dano, nie mówię rozeznawać, ale prawie oczyściać. Item homil. 4. de verbis Domini. – O kapłańskiej dostojności tak mówi: Rzekł król Ozjasz, przywłaszczając sobie przodkowanie kapłańskie – chcę ofiarować kadzenie, bom jest sprawiedliwy. ⁴⁷Ale zostań za swym płotem królu – inne są granice królewskie, inne kapłańskie. To królestwo więtsze jest niż ono – bo nie po tym co widzim – znać króla – nie po złocie, i drogich kamieniach. On sprawuje to co na ziemi jest, a kapłańskie prawo z nieba zstępuje. Co zwiążesz na ziemi, związane będzie w niebie.⁴⁸ Królowi zlecono to co tu jest – a mnie, to jest kapłanowi, to, co w niebie jest – królowi ciała, kapłanowi dusze – ⁴⁹król zmazy cielesne, a kapłan duszne odpuszcza, więtsze to jest przełożeństwo. Przeto król pod rękę kapłańską głowę swoję schyla – i wszędzie w piśmie starym, kapłani króle pomazowali.

   ⁵⁰8. O postach cielesnych, i brakowaniu potraw, napisał wiele kazań. Homil. 1. in Genes. – Toć są, powiada, prawe święta, gdzie jest dusz zbawienie, pokój, zgoda – gdzie świetckiego życia przyprawy odpędzone są – gdzie nie masz wołania, ani biegania kucharzów, ani zabijania bydła. Et hom. 2. in Genes. – Post jest uspokojenie dusz naszych, starym uczciwość, młodym nauczyciel, powściągliwym mistrz – wszytkie lata i płeć oboję, jako jakim wieńcem ozdobi. Już dziś nie masz zabaw, wołania, mięsa siekania, kucharzów biegania, wszytko na stronę poszło.

   ⁵¹9. O wzywaniu Świętych, w Liturgiej abo we Mszej, często używa tych słów: Za modlitwą Panny tej, która ciebie porodziła, Bogarodzice zawżdy czystej Maryjej, i wszystkich Aniołów, i Jana Chrzciciela, i przechwalebnych Apostołów, i ś. Mikołaja: zmiłuj się a zachowaj nas.⁵² Item hom. 2. in Psal. 50. Obronię, powiada, to miasto, dla mnie, i dla Dawida sługi mego. Już był Dawid umarł, a jego przedsię wysługi kwitną. O dziwna rzecz – O niewysłowiona łaska Boże – człowiek umarły za żywym się wstawia. O jako i po śmierci niezwyciężeni są Święci. ⁵³Toż mówi Homil. 27. in Matth. Item Homil. 66. ad populum – Sług ukrzyżowanego groby, sławniejsze są, niżli królewskie dwory – nie wielkością, ani budowaniem, ani pięknością, (bo w tym królewskie przechodzą) ale chęcią tych co je nawiedzają. Bo i sami królowie idą i obłapiają groby ich, złożywszy pychę – i stoją wzywając Świętych, aby się za nimi do Boga przyczynili. ⁵⁴A ten który w koronie chodzi, Rybakowi, i namiotów robotnikowi, którzy już umarli, modli się jako obrońcy swemu. A jakożby kto śmiał mówić, iż ten Pan umarł, którego słudzy chociaż umarli, obrońcą są świata wszystkiego? A nie tylo to w Rzymie się dzieje, ale i w Carogrodzie, bo syn wielkiego Konstantego, za wielką sobie cześć poczytał, iż jego ojca ciało u drzwi rybitwa (to jest u kościoła świętego Piotra) pogrzebione leży.

   ⁵⁵10. O kościach śś. mówi tamże Hom. 66. ad pop. – Iż się ich boją diabli, i męczą się jemi, i dla nich z ciał ludzkich, które opętali, wychodzić muszą. A iż do nich i królowie pielgrzymowania i drogi czynią.

   ⁵⁶11. O obrazach tak trzymał co i dziś Kościół, bo pisze Metafrastes, jakoś w jego żywocie czytał, iż zawżdy miał przed sobą obraz Pawła ś. I indziej: Concil. 2. Nicæn. Acto. 6. – Przywodzą na obrazy świadectwo świętego Chryzostoma, ex oratione funebri in Melecium Episc. Antioch. in sermone, qui inscribitur: Quod veteris & novi testamenti unus sit legislator.

   ⁵⁷12. O Krzyżu świętym, iż im zawżdy ludzie Chrześciańscy żegnali, tak pisze Hom. 50 in Matth. – W komorach, na ścianach, na oknach, i na czoła i serca nasze z wielką chucią krzyż kładźmy. Bo to jest znak zbawienia i wyzwolenia pospolitego naszego, i łaski a pokory Pańskiej. Gdy się krzyżem żegnasz, wszytkę sobie przyczynę krzyża wspomni. I niżej: Kupieniście są kupnem, nie bądźcież niewolnicy ludzcy – kupno krzyż nazwał (Apostoł) który nie tylo palcem na ciele, ale i wielką wiarą na serce kłaść trzeba. Bo gdy się tak żegnać będziesz, zlęknie się ciebie czart, ujźrzawszy tę włócznią, którą przebodziony jest.

   ⁵⁸13. O jedności kościelnej tak naucza: Homil. 1. in Epist. ad Corint. – Kościołem (lud Boży) Apostoł zowie, powiada, pokazując iż się w jedności skupić ma. Bo jeśli Kościół Boży jest – tedy jeden jest – nie tylo w Koryncie, ale po wszystkim świecie. Bo imię Kościelne nie brzmi rozerwania, ale zjednoczenia.

   ⁵⁹14. Iż ten Kościół Boży widomy jest (a nie jest niewidomy, jako kacerstwa plotą) tak mówi: Homil. 4. de verbis Esaiæ: Vidi Dominum – Kościół korzenie swoje w niebie raczej ma puszczone, a niżli na ziemi. Lecz podobno pohaniec tą moją chlubą gardzi. Niechże poczeka aż to wywiodę. Niech pozna moc prawdy, iż rychlejby słońce kto zagasił, a niżliby Kościół zagasić miał. Daje znać iż tak jasny jest Kościół widomy, jako słońce.

   ⁶⁰15. O odszczepieństwie i rozdwojeniu Kościoła, (tudzież o kacerstwie) tak rozumiał: Homil. 11. in Epist. ad Ephe. – Nic, powiada, tak barzo Pana Boga nie gniewa, jako rozdział kościelny. Byśmy dobrze niezliczone dobre uczynki czynili – przedsię nie mniej karani będziem, jedno jako oni co ciało jego drapali, jeśli zupełność i całość kościelną rozrywać będziem. I niżej: Rzekł jeden ś. (na Cypriana ś. ukazuje) co się zda śmiele być rzeczono, wszakże jest rzeczono. A cóż to takiego? iż ten grzech i krwią się męczeńską zgładzić nie może. Powiedz mi dla czego podejmujesz męczeństwo? izali nie dla czci Chrystusowej? A jakoż ty co żywot za Chrystusa dajesz, Kościół Jego, za który Chrystus dał żywot, prześladujesz? Słuchaj Apostoła Pawła: Nie jestem, powiada, godzien zwany być Apostołem. Bom prześladował Kościół Boży. I niżej: To mówię i świadczę się, iż kto Kościół Boży rozrywa, nie mniej grzeszy jedno jako ten co w heretyctwo wpadnie.

   ⁶¹16. Iż osobę Kościoła wszystkiego noszą starszy kościelni, tak naucza Homil. 71. in Matth. – Powiedz Kościołowi, to jest Biskupom i przełożonym kościelnym.

   ⁶²17. O Pietrze świętym i jego potomkach to trzyma Lib. 2. de sacerdotio – Z której, powiada, przyczyny krew swoję roźlał? Pewnie dlatego aby owce te odkupił, o których staranie zlecił Piotrowi, i jego sukcessorom abo potomkom. Przeto słusznie mówił: a który jest sługa wierny i mądry, którego Pan postawił nad czeladką swoją? Piotra świętego, Homil. 87. in Ioannem – zowie usty Apostolskiemi, Książęciem i głową Apostołów wszytkich, którego powiada, nad inne Paweł ś. widzieć chciał – i któremu Chrystus wszytek świat zlecił.

   ⁶³18. O Rzymskim Biskupie trzymał, iż jest sędzią wszystkich na świecie Biskupów, gdy się w swych krzywdach do niego, jako do starszego uciekał. Jako się dało znać w żywocie – i z listu tego który Nicefor Greczyn w swej historiej położył.

   ⁶⁴19. Iż w Rzymie Piotr święty i Paweł umęczon, i tam ciała ich leżą – czytałeś w Artykule dziewiątym. A indziej: In Epistolam ad Rom. – Ja Rzym przeto miłuję, prawi, aczkolwiek mógłbych go z inąd chwalić – to jest, iż wielki, stary, piękny, ludny, narodom rozkazujący, waleczny – ale to opuszczając, przeto go chwalę, iż Paweł święty pókiby był żyw, tak Rzymiany miłował – onych usty swemi nauczał – i u nich żywota dokonał, i oni ciało jego święte mają. I niżej: Nie tak się niebo świeci, gdy słońce promienie puszcza, jako miasto Rzymskie, ty dwie pochodnie na wszytek świat wypuszczając. Stamtąd wzięty będzie Paweł, stamtąd Piotr. Uważajcie i lękajcie się, co za widok ujźrzy Rzym. To jest ujźrzy Pawła z grobu onego z Piotrem zmartwychwstającego, gdy wynidą przeciwko Panu wzgórę. Jaką różą pośle Rzym Chrystusowi? Jakiemi dwiema koronami to miasto jest ozdobione? Jakie ma dwa złote łańcuchy? Jakie ma źrzódła? Przeto ja się temu miastu dziwuję, nie dla złota, nie dla słupów, ani dla inej rzeczy – jedno dla onych słupów kościelnych.

   ⁶⁵20. O podaniu abo tradycjach kościelnych okrom Pisma, tak naucza: in caput 2. Epist. 2 ad Tessa. Homil. 4. – na te słowa: Stójcie a trzymajcie podania. Stąd jawno jest, mówi, iż nie wszystko Apostołowie na piśmie dali, ale wiele okrom pisma. A tejże są wiary godne te rzeczy usty podane, jako i napisane. A tak podanie kościelne godne być wiary rozumiejmy. Gdy rzeką: Tak podano – nie pytajże się dalej.

   ⁶⁶21. O dziewictwie, iż chwalebne jest, i lepsze, kto je chowa i Bogu oddaje, niżli małżeństwo, napisał księgi Librum de Virginitate, czytaj, zwłaszcza Caput 10. 11. 40.

   22. O stanie zakonnym i mniskim napisał też księgi przeciw tym, którzy gi ganić śmieli. Libri tres contra Vituperatores vitæ Monasticæ.

   23. O tych co ślubowawszy Bogu czystość, w małżeństwo idą, to trzyma, iż cudzołóstwo ich jest a nie małżeństwo. Ad Theodorum lapsum Epist. 6.

1  XXVII. Ianuar. Stycznia. M. R. 27. eiusdem.

2  Nieprzyjacielowi dobrze czynić.

3  W Piśmie Ś. P. Bóg oświecał Chryzostoma ś.

4  Słabe zdrowie Chryzostoma ś.

5  Kapłanem został.

6  Dzwon i trąba głośna Chryzostom ś.

7  Kazanie Chryzostoma ś. łacne ku pospolitemu pojęciu.

8  Wodą żegnaną i krzyżem leczył cudownie.

9  Heretycy błogosławieństwa kościełnego uczestnicy być nie mogą.

10  Chorą święconą wodą zleczył.

11  Pomsta Boża nad heretykami Marcjonisty.

12  Carogrodzkim Biskupem został Chryzostom ś.

13  Kapłanom co żon nigdy niemieli Chryzostom ś. dufał.

14  Na obiady do nikogoż nie chodził.

15  Malowania jako dawno.

16  Paweł ś. przy Chryzostomie piszącym był widzian.

17  Ariany Cesarz z miasta wygnał.

18  Śpiewanie Ariańskie z processją.

19  Gaina Arian o kościół w mieście prosi.

20  Eudoksja Cesarzowa, nieprzyjaciółka ś. Chryzostoma.

21  Prawo niepobożne.

22  Eudoksją Cesarzową Chryzostom ś. upomina.

23  Cesarzowej w kościół nie puścił ś. Chryzostom.

24  Synod fałszywy przeciw Chryzostomowi ś.

25  Wedle kanonów Synod, to jest za wolą i złożeniem Biskupa Rzymskiego, na którego posły czekał ś. Chryzostom.

26  Wygnanie ś. Chryzostoma.

27  Przywrócony Chryzostom ś.

28  Prawa ariańskie.

29  Powtóre wygnany ś. Chryzostom.

30  Kościół Carogrodzki do Papieża się uciekł.

31  Posły Papieskie Eudoksja odegnać i złupić kazała.

32  Śmierć ś. Chryzostoma.

33  Papież wyklął Cesarza i z żoną, i Patriarchów dwu o ś. Chryzostoma.

34  Niceph. li. 13. c. 34.

35  1. O Trójcy Ś. i o Bóstwie Chrystusowym.

36  2. O pochodzeniu Ducha Ś. i od Syna.

37  3. O prawdziwym Chrystusowym ciele w Sakramencie.

38  Toż ciało Chrystus nam zostawił, i w tymże przecię w niebie króluje.

39  Ciało Boże to jest na ołtarzu któremu się kłaniali królowie.

40  O ofierze Mszej ś.

41  Chrzest dziatek.

42  Eksorcyzmy przy Chrzcie.

43  O spowiedzi.

44  O mocy kapłańskiej na odpuszczenie grzechów.

45  Mt 16.

46  J 20.

47  Kapłan więtszej zacności niżli król.

48  Mt 16.

49  Kapłan zmazy duszne odpuszcza.

50  O postach cielesnych.

51  O wzywaniu Świętych.

52  Iz 37.

53  Królowie wzywają śś. aby się przyczynili za nimi do P. Boga.

54  Święci umarli, obrońcy są wszytkiego świata, to jest – i Piotr i Paweł w Rzymie.

55  O kościach śś.

56  O obraziech.

57  O żegnaniu krzyżem ś.

58  O jedności kościelnej.

59  O widomym kościele Bożym.

60  O odszczepieństwie i rozdzieleniu Kościoła.

61  Osobę kościoła noszą starszy kościelni.

62  O Pietrze ś. iż mu i jego potomkom Chrystus świat wszytek zlecił.

63  Rzymski Biskup.

64  Piotr ś. i Paweł, w Rzymie leżą.

65  O podaniu okrom Pisma.

66  O dziewictwie.

Źródło:

Ks. Piotr Skarga, Żywoty Świętych Stárego y Nowego Zakonu, ná káʒ̇dy dzień przez cáły rok, Kraków 1605, pomocniczo: Kraków 1598

Transkrypcja typu „B”: Jakub Szukalski